42 NGURCHHAWNA LEH A HLATE
42. NGURCHHAWNA
LEH A HLATE Lalhmangaiha
Chawngthu
Ngurchhawna hi Ni 12 March 1929
khan Reiek-ah a piang a, a pa Selluaia, a nu Darroluti a ni. Reiek khaw hnuai
Hmunthlangta an tih thin atangin 1917 khan Reiek khua hi din a ni a, Robawnga
pawh he Reiek khaw dintu zinga mi a ni. Ngurchhawna hian unau mipa 5, hmeichhia
4 a nei a. An unau hian thiam bik an nei deuh vek a, zai pawh an thiam viau
hlawm. Chanchinbu lar tak Highlander Editor, C.Lalkhawliana hi an unau zinga
naupang ber a ni a.
Val upa lam a nih hnuin Reiek khaw nula zaithiam
Zairimawii nen ni 1 May 1961 khan an innei a, fapa 4 leh fanu 2 an nei a. Tunah
Reiek khuaa anmahni inah an cheng a, an hlimtlang hmel hle.
Ramthim lama rawngbawl ve a duh avangin a puitlin tawh
hnu 1951 khan lehkha a zir tha leh a, Govt. High School-ah kum hnih lai a kai
ve hnuin, a nauten zir an duh ve avangin a kai zawm thei ta lo va. Zoram
Press-ah a inhlawh zar zar hnuin ni 23 May 1956 khan Reiek Primary School-ah a
thawk tan a. Pukzingah an sawn leh a. Kum 1959 khan Teacher’s Training Hostel,
Aizawl-ah a awm leh a. Hemi kum hi a hla phuah tanna hun pawimawh tak a ni.
Zirtirtu hna thawkin Ailawngah te, Aizawl Dawrpui-ah te,
a thawk a, Reiek ah kir lehin 1974 atang khan Head Teacher a dah a ni.
Kum 1967 khan hla a phuah tan a. Mahse Mizo pa pangngai
tih thin danin, a hla phuahte chu sak lar a duh tlat lo mai a. Tunah a ziakte a
tibo nual tawh nen, kan tarlang kim thei dawn lo a ni. A chhama chham chi
(Poem) 5 leh, a saka sak chi (Hymn) 12 a phuahin a inhria a. Uluk leh thinlung
chhungril ber atanga phuah sa, mi thenkhatin duhdah taka sak kan chin thin
avangin poem lam hi Ngurchhawna hian a phuah leh mai thin a ni.
A thinlung chhung atanga rawn irh chhuakin Ngurchhawna
hian hla a phuah ber a. Siamthat leh
pawh a nei ngai meuh lo va. Han tihdanglam leh kha Pathian pek ni lovin a hre
ve tlat mai a, chuvangin a tidanglam ngai lo hle. A hla phuahte I lo thlir teh
ang.
1.
Lung a awi lo : Kum 1958 tawp lam exam dawn hnaihah, Reieka a
thawh laiin Pu Lalchungnunga, D.I.S. lehkha an rawn pe a. A han chhiar chuan
Pukzing lama sawnna a lo ni a. A sikul naupangte, an chhehvel ngaw leh sikul
tual an lamnate, hna an thawh ho lai te a mitthla ah a lo lang a. Kum thar
lamah chuan a ngaih em em naupangho leh sikul chu a kal bosan a ngai tawh dawn
si a. A lung a leng lawk hle mai a. He hla hi a thinlungah a lo piang a,
blackboard-ah ziak chhuakin, music class-ah chuan an zir thiam nghal vek a ni.
Kan
belh lai sikul run nuamah, Lungrual takin tlaini kan leng thin; Mahse hmaten nunhlui an
chang leh mai tur, Dawnin lung reng a awi
nem maw. (He hla
hi chang li nei a ni a, a vaiin kan tarlang lo a ni).
2.
Rawngbawl tura chhandam : Kum 1949 vel khan Reiek nula leh tlangval
tam tak chu zu leh saa an insum zawh loh avangin Kohhran dan pawnah an awm teuh
mai a. Ngurchhawna hian Kohhran Thalai Pawl din a, zawi zawia chung mite chu mi
hmantlaka chher chhuah theih a beisei a, Pastor Phawka hnenah pawh a sawi tawh
thin a. Tum thum zet a rawt hlawhchham hnuin, a din thei ta hram a. A beisei
ang ngeiin nula leh tlangval tam zawk chu Kohhran mi ah a seng lut ta reng a.
Chung thalaite rilru cho phur tur leh, rawngbawl zel tura fuihna hla chu siam a
duh ta a, he hla hi a lo phuah ta a ni.
Ngai teh, Kalvari
hmangaihna khan, A tan rawngbawl ah min chhandam ta; Anin retheih
tinreng tuar zo tawhin, Kan
tan hruaitu lal lian a ni. (Chang
li nei a ni a, a vaiin kan tarlang rih lo va).
3.
Thal khaw rose par : Kum 1959 khan Aizawlah Training-in a awm a. Tuna
hmeichhe sikul chung, chutih laia Teacher’s Training hostel an tih thinah chuan
a thian dangte nen an cheng a. Zan khat chu Kulikawn-ah nula rim turin an kal
a, March thla a ni a, thla a eng em em mai a. Tlangnuam pangper pheia Khiang
leh Ngiau buk chawrno hlup mai te chu a
lang thei vek a. An nula rim tur chu a lo awm loh avangin hrilhhai takin
hostel lamah an haw chho leh ta a. Ngurchhawna
chuan ama nun te a’n dawnkir leh thin a. A thiante chu nupui fanau neiin an awm
diah diah tawh a, ani lahin a la hmu zo ve si lo! A han inngaihtuah kir leh
thin chuan, Rose Par mawi tak, a thiante zinga a awma mawi em em, amah maia a
par chu mawi zo ta lo hi ang awm berin a inhria a. Thal khaw Rose par, khawtlai
nen a inchan avangin he hla hi a phuah ta a ni. S.Lianhrima,
tuna S.D.O hnenah hian, “Pu Hrim, hla thar ruah tham loh ka han sa anga, nangin
a thu I lo ziak dawn a nia,” a ti a. Hetih laia Sap hla an sak thin, “Cheese
the girl for me” tih thluk hrulah a hla thar diai “Thal khaw rose par” chu a
han sa ta vang vang mai a. A zai ri hriain an thian dangte pawh an lo kal khawm
a, an zirho ta nghal a, an thiam hman vek a ni. Chhuanvawra, M.E.School
Headmaster te, Pu Vawma, Sihpuia awm te, Pu Siama, Khawnpui zirtirtu te, Pu
Lalhnuna, Mamit zirtirtute khu hemi zana a hla sakpui, a la hriat theih te chu
an ni.
Riakmaw sirva
iangin kaina run ka lo vai, Zantiang chhawrthla eng
hnuaiah zaitin ka chhiar; Leng dangte
zawng an hellai di runah, An kal ta e,
lungmuan biahthu an hlan; An hril
hmangaih, thudi keipawh ka hril ve, Kei
ka chan tawk Thapui tawnmangah leng dun ang. (Chang
3 a awm a, a vaiin kan tarlang rih lo a ni)
He hla hian Zoram dung leh vang a fangchhuak a, nula leh
tlangvalin an hlimpui em em a nih kha.
4.
Sunna : Kum 1959 October 22 leh 23-ah Govt. H/S-ah Music Festival
hmasa ber buatsaih a ni a. Hla phuah thiam thi tawhte leh la dam chhunte
chawimawi nana buatsaih a ni. Pi Romani te, Pu R.L.Kamlala te, Pu C.Z.Huala te,
Pu V.Hawla te, Pu D.L. Zachana te, Pu Rokunga te, Pu Vankhama te, Awithangpa te
pawh an tel hlawm. Pu
Liantluanga (P&Sons) leh a thiante chuan Musical Group pakhat, “Chuailopar
Boys” an din a. He Festival-a sak tur, ruah tham loh phuah turin Pu Ngurchhawna
hi an va sawm a. Pu Ngurchhawna chuan chutianga hla phuahtute chawimawina an
han siam ta mai chu ropui a ti a. Hla phuah thiam thi ta te hlutzia leh anmahni
chawimawi chu tul ta em emin a hria a. Pu Ngurchhawna hian mipui hmaah an
han chham mai chu, Pu R.L.Kamlala meuh pawhin ropui a ti a ni ang, a tukah
Chanmari pengah an intawh tumin a chhamtir leh hial a ni. Hla phuah thiam la damte he Music
Festival-ah hian an tel ngei dawn a, chung mite chu zahawm hlein a hria a.
Anmahni chawimawi nan leh tan la sauh sauh tura fuih tulin a hria a. Mawi takin
hla dang pakhat a phuah leh ta a. Mahse he a hla hi a hre chhuak zo ta tlat lo
va, a ui lutuk chu a mittui te pawh a tla thei hial thin a ni. A hriat theih
chhun chu chang khat leh tlar hnih dang chauh a ni.
Chawitu
chun nu kai hai bil lo, Hmuntui tulhin dawi ang a dawm; Tlaikhua varin awmlai
ral lian, In tan thuam ang a do
thin kha, Nghilh rual a ni lo ve.
5. Chuailopari : Hei hi Pu Liantluanga te pawl “Chuailopar
Boys” ho tana a phuah, lawmman a lak phahna a ni.
Chuailopari ka di hmeltha, Uai thei hianin I mawi
nem maw? A riang lunglawm
biahzai nemten, I
vul lai par aw min thliah la; Leng
dang ka ngai bik tawh lawng, O
kei ka tan zawng Chuailopari, Par
mawi kung I lo ni e, A
riang chun leh zua te lunglawmah; Riah
run zalna hmun dang loten, I
hlui dun ang ka di chuailopari.
A tlar bul leh a tawpah
“Chuailopari” tih a phum a, a chang bul hawrawp lak zel hi “Chuailopari” tih a
nih bawkzia I hmuh chuan a tawi hle na a, a tha danglam riau tih I hmu thei awm
e.
6.
Hnutiang sul : He hla hi a chhama chham mi, 1959 kuma a phuah
bawk a ni a. Tu pawh hian kan hun liam ta te hi kan ngai em em thin a. Naupan
laia daia thang kan kam thin te, Zupawl tuam leh hmeichhe naupang rual inbah
leh buh thap dial dial thin te kha kan ngai theuhin ka ring a. Nula leh tlangval kan han inlawm te
leh, kan hmangaih em em kal ta te kha hmuh leh theih a, koh kir leh theih ni se
kan ti theuh hlawm a. A hringhranin boruak khawi maw laiah khian lo la awm ta
se, kan hun kal tawh, kan ngaih em em chu han chhui kir leh ta ila, han intawk
ila. Anni lahin min kalsan hnua kan awmdan te min hmuh an chak ve awm si a,
lunglen thu te han inhrilh tawn ta mai ila, a nuam dawn mang e, kan lunglen
pawh a reh vek dawn si a, tiin a suangtuah a. Chu a suangtuahna atang chuan “Hnutiang
sul” hi a phuah ta a ni.
Hnutiang
sulah thlawkin han leng ila, Thlangtiang kawl khum kan sul-i-hnu, Piallei hliapa Khuangruahte run
remna, Leh chungtiang siamtu ngur lenna
karah; Tah chuan rauthla awmhar lengin, Lo kai ve la, tawn loh
hmatiang; A riangten hringnun
awmhar an lenna, Tin kim hrilin biah nem
min hlan rawh. Thinlai chem ang a lo
dam nan.
7.
Zingtian : Teacher’s Training Hostela an awm laia Kulikawna
an nula rim thin chuan a lunglenna ve thin a sawi mai mai a, “Zingah khua a var
tak tak hma si, nungchate leh khawvar ar an khuangin an han hram chiah chiah a,
thla ral lam engin kan in a rawn chhun reih mai a; khawvar a hnai zel a, kawl
en dan pawh a inthlak ve zel a, nakinah khawvar lawm Tlaiberhte an lo hram ve
meuh chuan, zan lama Chhimbuk hram loh loh leh Vabak thir chher kauh kauh te a
reh ta vung vung mai hian ka lung a tileng ber thin,” tiin a sawi a. Chu chu Pu
Ngurchhawna hian hlaah a phuah leh ta a. A anpui hla dang a tam loh hmel hle.
1.Ka thlir hian suihlung a leng mang e,
Lengdang tan chuan tlaitla eng leh;
Thal bawm romei, chhum zing riai kara,
Tuangtuah leh vau vul chang ni hian,
Di zun ngaih puang angin a thar leh thin.
2. Kei ka lunglen ve chang zingtianah,
Hai ang thang bawar lo pauvin;
Lungrualten zai an lo vawr a,
Piallei thuah karah hai ang lo thang,
Nungchate zai rem ka ngai ning lo. (Chang
li a awm a, a vaiin kan tarlang rih lo a ni)
8.
Rauthla sul nghak : Reiek tlang an tih ber thin chu, tuna Reiek khaw
chung, Ailawng khaw chung khi a ni a. A tlang hi a thengthaw nuam em em mai a,
an dai kilte hi rei tak an thang thin a. Chuvangin “Reiek” an vuah niin an sawi
thin. Kum 1960 khan, Pu Ngurchhawna chu Reiek tlang chhipah a
chuang a. Mizoram chu a lang thui hle mai a. Reiek khaw chawitu ram ngawte chu
a thlir thin a. Tun hmaa ramsa chi tinrengte chenna leh pasalthate ramtuanna a
nih dan te a ngaihtuah a. Thangtharten chung ram ngawte chu zawi zawia an vah
chereu tak dan te leh tun hmaa Mizo lalte kha lo tho leh se, mak an tih dan tur
leh pawi an tih dan tur thlengin a suangtuah a. Chung a suangtuahna atang chuan
he hla hi a phuah a ni.
Ailawng leh Reiek khaw inkara a kal laiin, he hla hi
lehkhapuan hlui tawh takah pencil-in a ziak a. Reiek a thlen hnuin a chang dang
pawh a phuah belh leh a. Mahse chumi tuma a ziak chu a tibo hlauh a, 1977 khan
a la hriat dan chu a ziak chhuak leh a, a tira mi ang tak chu a ni tawh lo mai
thei.
1.Han chuang ilang
Rei khaw tlang chhip, Hmanah Lal dang hmar
tlang chuanna; Ramloh
lawhleng lentu zing riai karah;
Rauthla sulnghal a cham mahna.
Zokhaw per pui mawitu
thing tin, Lo vul
chang, thal favang kumsulah; Nghilh
bik hian an mawi nem maw? Fan
leh chang ni a awm ngei ang. (Chang 1
leh a thunawn dang chu kan tarlang rih lo a ni)
9.
Fate thuchah : he hla hi 1978-a a phuah a ni a. A duh hle a, a
fate leh a tute pawh a zirtir thiam vek a. Nu leh Pa te hian an tha leh zung
zawng zawng hi fate tan an hmang thin a. Sum leh pai engmah pe let ve lo mahse,
thinlung thianghlim taka nu leh pate hmangaih let ve turin an duh thin.
Chubakah unau te inrem dial dial se an duh a, Pathian hre reng turin a duh bawk
a. Lo thihsan pawh ni se, he thuchah pawimawh tak hi an rawn vawn theih dawn
phawt chuan tawk hle hian a hria a.
Naupang zawng zawng hian sa thiam vek se, an thinlung luah tlat se a duh em em
a ni.
He paper ziak tur hian a
buatsaihtuten min ruat ve a. Tichuan state Election campaign vanglai, ni 11
Jan. ’89 (Nilaini) khan Ngurchhawna awmna, Reiek panin Serchhip chu Bus-in ka
chhuahsan a. Aizawl atanga ke a kal zelin Reiek chu thla de tir eng hnuaiah ka
thim lut a, zan dar 6:30-ah ka thleng a.Kalkawnga ka kal lai chuan thu leh hla
thiamte ropuizia leh hlutzia te, an hlut anga thangtharten kan chawimawi tawk
si lohzia te ka ngaihtuah reng a. Fapa I.A.S pathum ngawt nei Pu Ngama te inah
ka innghat a. Ngurchhawna ka kawm a, a hlate ka zawh lai hian, a fanu
Lalduhthangi chuan heng hlate hi a sa zel nghe nghe a, a hlimawm zual hle.
Comments
Post a Comment