42 NGURCHHAWNA LEH A HLATE


42. NGURCHHAWNA  LEH  A  HLATE                                                                         Lalhmangaiha Chawngthu

Ngurchhawna hi Ni 12 March 1929 khan Reiek-ah a piang a, a pa Selluaia, a nu Darroluti a ni. Reiek khaw hnuai Hmunthlangta an tih thin atangin 1917 khan Reiek khua hi din a ni a, Robawnga pawh he Reiek khaw dintu zinga mi a ni. Ngurchhawna hian unau mipa 5, hmeichhia 4 a nei a. An unau hian thiam bik an nei deuh vek a, zai pawh an thiam viau hlawm. Chanchinbu lar tak Highlander Editor, C.Lalkhawliana hi an unau zinga naupang ber a ni a.                                                                         

            Val upa lam a nih hnuin Reiek khaw nula zaithiam Zairimawii nen ni 1 May 1961 khan an innei a, fapa 4 leh fanu 2 an nei a. Tunah Reiek khuaa anmahni inah an cheng a, an hlimtlang hmel hle.                                                                                             

            Ramthim lama rawngbawl ve a duh avangin a puitlin tawh hnu 1951 khan lehkha a zir tha leh a, Govt. High School-ah kum hnih lai a kai ve hnuin, a nauten zir an duh ve avangin a kai zawm thei ta lo va. Zoram Press-ah a inhlawh zar zar hnuin ni 23 May 1956 khan Reiek Primary School-ah a thawk tan a. Pukzingah an sawn leh a. Kum 1959 khan Teacher’s Training Hostel, Aizawl-ah a awm leh a. Hemi kum hi a hla phuah tanna hun pawimawh tak a ni.                                                                  

            Zirtirtu hna thawkin Ailawngah te, Aizawl Dawrpui-ah te, a thawk a, Reiek ah kir lehin 1974 atang khan Head Teacher a dah a ni.                                                           

            Kum 1967 khan hla a phuah tan a. Mahse Mizo pa pangngai tih thin danin, a hla phuahte chu sak lar a duh tlat lo mai a. Tunah a ziakte a tibo nual tawh nen, kan tarlang kim thei dawn lo a ni. A chhama chham chi (Poem) 5 leh, a saka sak chi (Hymn) 12 a phuahin a inhria a. Uluk leh thinlung chhungril ber atanga phuah sa, mi thenkhatin duhdah taka sak kan chin thin avangin poem lam hi Ngurchhawna hian a phuah leh mai thin a ni.    

            A thinlung chhung atanga rawn irh chhuakin Ngurchhawna hian hla a  phuah ber a. Siamthat leh pawh a nei ngai meuh lo va. Han tihdanglam leh kha Pathian pek ni lovin a hre ve tlat mai a, chuvangin a tidanglam ngai lo hle. A hla phuahte I lo thlir teh ang.

1. Lung a awi lo : Kum 1958 tawp lam exam dawn hnaihah, Reieka a thawh laiin Pu Lalchungnunga, D.I.S. lehkha an rawn pe a. A han chhiar chuan Pukzing lama sawnna a lo ni a. A sikul naupangte, an chhehvel ngaw leh sikul tual an lamnate, hna an thawh ho lai te a mitthla ah a lo lang a. Kum thar lamah chuan a ngaih em em naupangho leh sikul chu a kal bosan a ngai tawh dawn si a. A lung a leng lawk hle mai a. He hla hi a thinlungah a lo piang a, blackboard-ah ziak chhuakin, music class-ah chuan an zir thiam nghal vek a ni.

            Kan belh lai sikul run nuamah,                                                                                        Lungrual takin tlaini kan leng thin;                                                                                            Mahse hmaten nunhlui an chang leh mai tur,                                                               Dawnin lung reng a awi nem maw.                                                                                 (He hla hi chang li nei a ni a, a vaiin kan tarlang lo a ni).

2. Rawngbawl tura chhandam : Kum 1949 vel khan Reiek nula leh tlangval tam tak chu zu leh saa an insum zawh loh avangin Kohhran dan pawnah an awm teuh mai a. Ngurchhawna hian Kohhran Thalai Pawl din a, zawi zawia chung mite chu mi hmantlaka chher chhuah theih a beisei a, Pastor Phawka hnenah pawh a sawi tawh thin a. Tum thum zet a rawt hlawhchham hnuin, a din thei ta hram a. A beisei ang ngeiin nula leh tlangval tam zawk chu Kohhran mi ah a seng lut ta reng a. Chung thalaite rilru cho phur tur leh, rawngbawl zel tura fuihna hla chu siam a duh ta a, he hla hi a lo phuah ta a ni.

            Ngai teh, Kalvari hmangaihna khan,                                                                                           A tan rawngbawl ah min chhandam ta;                                                                                    Anin retheih tinreng tuar zo tawhin,                                                                                           Kan tan hruaitu lal lian a ni.                                                                                                         (Chang li nei a ni a, a vaiin kan tarlang rih lo va).

3. Thal khaw rose par : Kum 1959 khan Aizawlah Training-in a awm a. Tuna hmeichhe sikul chung, chutih laia Teacher’s Training hostel an tih thinah chuan a thian dangte nen an cheng a. Zan khat chu Kulikawn-ah nula rim turin an kal a, March thla a ni a, thla a eng em em mai a. Tlangnuam pangper pheia Khiang leh Ngiau buk chawrno hlup mai te chu a  lang thei vek a. An nula rim tur chu a lo awm loh avangin hrilhhai takin hostel lamah an haw chho leh ta a.           Ngurchhawna chuan ama nun te a’n dawnkir leh thin a. A thiante chu nupui fanau neiin an awm diah diah tawh a, ani lahin a la hmu zo ve si lo! A han inngaihtuah kir leh thin chuan, Rose Par mawi tak, a thiante zinga a awma mawi em em, amah maia a par chu mawi zo ta lo hi ang awm berin a inhria a. Thal khaw Rose par, khawtlai nen a inchan avangin he hla hi a phuah ta a ni.                                                                                                                                    S.Lianhrima, tuna S.D.O hnenah hian, “Pu Hrim, hla thar ruah tham loh ka han sa anga, nangin a thu I lo ziak dawn a nia,” a ti a. Hetih laia Sap hla an sak thin, “Cheese the girl for me” tih thluk hrulah a hla thar diai “Thal khaw rose par” chu a han sa ta vang vang mai a. A zai ri hriain an thian dangte pawh an lo kal khawm a, an zirho ta nghal a, an thiam hman vek a ni. Chhuanvawra, M.E.School Headmaster te, Pu Vawma, Sihpuia awm te, Pu Siama, Khawnpui zirtirtu te, Pu Lalhnuna, Mamit zirtirtute khu hemi zana a hla sakpui, a la hriat theih te chu an ni.

            Riakmaw sirva iangin kaina run ka lo vai,                                                                                Zantiang chhawrthla eng hnuaiah zaitin ka chhiar;                                                                Leng dangte zawng an hellai di runah,                                                                           An kal ta e, lungmuan biahthu an hlan;                                                                         An hril hmangaih, thudi keipawh ka hril ve,                                                                              Kei ka chan tawk Thapui tawnmangah leng dun ang.                                                 (Chang 3 a awm a, a vaiin kan tarlang rih lo a ni)                                                        

            He hla hian Zoram dung leh vang a fangchhuak a, nula leh tlangvalin an hlimpui em em a nih kha.

4. Sunna : Kum 1959 October 22 leh 23-ah Govt. H/S-ah Music Festival hmasa ber buatsaih a ni a. Hla phuah thiam thi tawhte leh la dam chhunte chawimawi nana buatsaih a ni. Pi Romani te, Pu R.L.Kamlala te, Pu C.Z.Huala te, Pu V.Hawla te, Pu D.L. Zachana te, Pu Rokunga te, Pu Vankhama te, Awithangpa te pawh an tel hlawm.           Pu Liantluanga (P&Sons) leh a thiante chuan Musical Group pakhat, “Chuailopar Boys” an din a. He Festival-a sak tur, ruah tham loh phuah turin Pu Ngurchhawna hi an va sawm a. Pu Ngurchhawna chuan chutianga hla phuahtute chawimawina an han siam ta mai chu ropui a ti a. Hla phuah thiam thi ta te hlutzia leh anmahni chawimawi chu tul ta em emin a hria a.                                                              Pu Ngurchhawna hian mipui hmaah an han chham mai chu, Pu R.L.Kamlala meuh pawhin ropui a ti a ni ang, a tukah Chanmari pengah an intawh tumin a chhamtir leh hial a ni.                                                                                                                     Hla phuah thiam la damte he Music Festival-ah hian an tel ngei dawn a, chung mite chu zahawm hlein a hria a. Anmahni chawimawi nan leh tan la sauh sauh tura fuih tulin a hria a. Mawi takin hla dang pakhat a phuah leh ta a. Mahse he a hla hi a hre chhuak zo ta tlat lo va, a ui lutuk chu a mittui te pawh a tla thei hial thin a ni. A hriat theih chhun chu chang khat leh tlar hnih dang chauh a ni.

            Chawitu chun nu kai hai bil lo,                                                                                         Hmuntui tulhin dawi ang a dawm;                                                                                             Tlaikhua varin awmlai ral lian,                                                                                       In tan thuam ang a do thin kha,                                                                                       Nghilh rual a ni lo ve.

5. Chuailopari : Hei hi Pu Liantluanga te pawl “Chuailopar Boys” ho tana a phuah, lawmman a lak phahna a ni.

            Chuailopari ka di hmeltha,                                                                                                            Uai thei hianin I mawi nem maw?                                                                                               A riang lunglawm biahzai nemten,                                                                                              I vul lai par aw min thliah la;                                                                                                       Leng dang ka ngai bik tawh lawng,                                                                                             O kei ka tan zawng Chuailopari,                                                                                      Par mawi kung I lo ni e,                                                                                                     A riang chun leh zua te lunglawmah;                                                                                          Riah run zalna hmun dang loten,                                                                                     I hlui dun ang ka di chuailopari.

            A tlar bul leh a tawpah “Chuailopari” tih a phum a, a chang bul hawrawp lak zel hi “Chuailopari” tih a nih bawkzia I hmuh chuan a tawi hle na a, a tha danglam riau tih I hmu thei awm e.

6. Hnutiang sul : He hla hi a chhama chham mi, 1959 kuma a phuah bawk a ni a. Tu pawh hian kan hun liam ta te hi kan ngai em em thin a. Naupan laia daia thang kan kam thin te, Zupawl tuam leh hmeichhe naupang rual inbah leh buh thap dial dial thin te kha kan ngai theuhin ka ring a.                                                                                Nula leh tlangval kan han inlawm te leh, kan hmangaih em em kal ta te kha hmuh leh theih a, koh kir leh theih ni se kan ti theuh hlawm a. A hringhranin boruak khawi maw laiah khian lo la awm ta se, kan hun kal tawh, kan ngaih em em chu han chhui kir leh ta ila, han intawk ila. Anni lahin min kalsan hnua kan awmdan te min hmuh an chak ve awm si a, lunglen thu te han inhrilh tawn ta mai ila, a nuam dawn mang e, kan lunglen pawh a reh vek dawn si a, tiin a suangtuah a. Chu a suangtuahna atang chuan “Hnutiang sul” hi a phuah ta a ni.

            Hnutiang sulah thlawkin han leng ila,                                                                            Thlangtiang kawl khum kan sul-i-hnu,                                                                          Piallei hliapa Khuangruahte run remna,                                                                        Leh chungtiang siamtu ngur lenna karah;                                                                     Tah chuan rauthla awmhar lengin,                                                                                             Lo kai ve la, tawn loh hmatiang;                                                                                      A riangten hringnun awmhar an lenna,                                                                         Tin kim hrilin biah nem min hlan rawh.                                                                         Thinlai chem ang a lo dam nan.

7. Zingtian : Teacher’s Training Hostela an awm laia Kulikawna an nula rim thin chuan a lunglenna ve thin a sawi mai mai a, “Zingah khua a var tak tak hma si, nungchate leh khawvar ar an khuangin an han hram chiah chiah a, thla ral lam engin kan in a rawn chhun reih mai a; khawvar a hnai zel a, kawl en dan pawh a inthlak ve zel a, nakinah khawvar lawm Tlaiberhte an lo hram ve meuh chuan, zan lama Chhimbuk hram loh loh leh Vabak thir chher kauh kauh te a reh ta vung vung mai hian ka lung a tileng ber thin,” tiin a sawi a. Chu chu Pu Ngurchhawna hian hlaah a phuah leh ta a. A anpui hla dang a tam loh hmel hle.

            1.Ka thlir hian suihlung a leng mang e,                                                                             Lengdang tan chuan tlaitla eng leh;                                                                                Thal bawm romei, chhum zing riai kara,                                                                        Tuangtuah leh vau vul chang ni hian,                                                                              Di zun ngaih puang angin a thar leh thin.

            2. Kei ka lunglen ve chang zingtianah,                                                                              Hai ang thang bawar lo pauvin;                                                                                      Lungrualten zai an lo vawr a,                                                                                           Piallei thuah karah hai ang lo thang,                                                                               Nungchate zai rem ka ngai ning lo.                                                                                           (Chang li a awm a, a vaiin kan tarlang rih lo a ni)

8. Rauthla sul nghak : Reiek tlang an tih ber thin chu, tuna Reiek khaw chung, Ailawng khaw chung khi a ni a. A tlang hi a thengthaw nuam em em mai a, an dai kilte hi rei tak an thang thin a. Chuvangin “Reiek” an vuah niin an sawi thin.                    Kum 1960 khan, Pu Ngurchhawna chu Reiek tlang chhipah a chuang a. Mizoram chu a lang thui hle mai a. Reiek khaw chawitu ram ngawte chu a thlir thin a. Tun hmaa ramsa chi tinrengte chenna leh pasalthate ramtuanna a nih dan te a ngaihtuah a. Thangtharten chung ram ngawte chu zawi zawia an vah chereu tak dan te leh tun hmaa Mizo lalte kha lo tho leh se, mak an tih dan tur leh pawi an tih dan tur thlengin a suangtuah a. Chung a suangtuahna atang chuan he hla hi a phuah a ni.

            Ailawng leh Reiek khaw inkara a kal laiin, he hla hi lehkhapuan hlui tawh takah pencil-in a ziak a. Reiek a thlen hnuin a chang dang pawh a phuah belh leh a. Mahse chumi tuma a ziak chu a tibo hlauh a, 1977 khan a la hriat dan chu a ziak chhuak leh a, a tira mi ang tak chu a ni tawh lo mai thei.

            1.Han chuang ilang Rei khaw tlang chhip,                                                                                 Hmanah Lal dang hmar tlang chuanna;                                                                                   Ramloh lawhleng lentu zing riai karah;                                                                                    Rauthla sulnghal a cham mahna.

                        Zokhaw per pui mawitu thing tin,                                                                                               Lo vul chang, thal favang kumsulah;                                                                                          Nghilh bik hian an mawi nem maw?                                                                                           Fan leh chang ni a awm ngei ang.                                                                                    (Chang 1 leh a thunawn dang chu kan tarlang rih lo a ni)

9. Fate thuchah : he hla hi 1978-a a phuah a ni a. A duh hle a, a fate leh a tute pawh a zirtir thiam vek a. Nu leh Pa te hian an tha leh zung zawng zawng hi fate tan an hmang thin a. Sum leh pai engmah pe let ve lo mahse, thinlung thianghlim taka nu leh pate hmangaih let ve turin an duh thin. Chubakah unau te inrem dial dial se an duh a, Pathian hre reng turin a duh bawk a. Lo thihsan pawh ni se, he thuchah pawimawh tak hi an rawn vawn theih dawn phawt chuan tawk hle hian  a hria a. Naupang zawng zawng hian sa thiam vek se, an thinlung luah tlat se a duh em em a ni.

            He paper ziak tur hian a buatsaihtuten min ruat ve a. Tichuan state Election campaign vanglai, ni 11 Jan. ’89 (Nilaini) khan Ngurchhawna awmna, Reiek panin Serchhip chu Bus-in ka chhuahsan a. Aizawl atanga ke a kal zelin Reiek chu thla de tir eng hnuaiah ka thim lut a, zan dar 6:30-ah ka thleng a.Kalkawnga ka kal lai chuan thu leh hla thiamte ropuizia leh hlutzia te, an hlut anga thangtharten kan chawimawi tawk si lohzia te ka ngaihtuah reng a. Fapa I.A.S pathum ngawt nei Pu Ngama te inah ka innghat a. Ngurchhawna ka kawm a, a hlate ka zawh lai hian, a fanu Lalduhthangi chuan heng hlate hi a sa zel nghe nghe a, a hlimawm zual hle.

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia