18. CZ HUALA LEH A HLATE R. Lallianzuala
18.
CZ HUALA LEH A HLATE
R. Lallianzuala
Kan thian
duhten he khawvelah hian,
Min
kalsanin ka rilru a ngui;
Mahse ka
lungngai lo – mala ka lo awm hian,
Lili par
mawi Isuan min awmpui
tichhuak tantu C.Z Huala tih lampum chu
Chhakchhuak Zawnghuala tih a ni a. A lai ah hming erawh chu Saikhama a ni. Kum
1902 December thlaah Lalburha khua Vanchenpuiah a piang a, Lianthauama leh
Zokungi te fa tir a ni. Skul-a lehkha zir hauh lovin 1916 kum tawpah Aizawl-ah
Lower Primary a exam ve a, sang tawk tak, Mission stipend Rs. 1.80 kar tina
dawng phak khawpin a passed tha a, hei hi a pu (a nu nau) Khuangthawma, ram hna
thawk thei lo, ruhseh kaihkawm-a awmin A AW leh ziak a lo zirtir tawh vang a
ni.
Kum 1917-19 chhung Govt. Boy’s
Middle English School Aizawl-ah Hostel-a awmin lehkha a zir a. 1919-ah chutih
laia Mizorama zirna sang ber Middle (Class VII) chu a passed ta a, chu chu a
lehkha zir san tawp a ni ta. 1920 kum chhung chu Aizawl-ah Rev. F.J. Sandy
(Sandi Sap) Personal Secretary ang rengin han a thawk a. Kum 1921 January thla
atangin 1930 December thla thleng Biate-ah Primary School Zirtirtu-ah a awm a,
hetih lai Biate-a a awm lai chauh hian a ni C.Z Huala hian hla a phuah a ni.
1923 October 7-ah Pastor Vanchhuanga
kutah Dengkungi nen an innei a, an fa tir Biakhnuni chu thla thum miin 1925
April thlaah a thi a, hei lo hi fapa panga leh fanu paruk an nei leh a. An fapa
pahnih leh fanu pakhat a sun tawh a, a nupui pawhin 1977 November 7 khan a
thihsan tawh. 1982 July 30 khan Mission Veng Biak Inah Pi Lalzuithangi nen an
innei leh a, tunah hian ‘BEULAH VILLA’ Mission Veng Aizawlah an cheng.
C.Z Huala hi Biate-ah 1921-30 thleng
zirtirtu a ni a. 1931-32 tir thleng Sialsuk-ah zirtirtu a ni zui leh a. 1932
March atangin S.I.S (Sub-Inspector of Schools) a ni ta a, 1933 kum bul atang
chuan Durtlangah a awm ta a, 1934-ah Aizawla awm lutin Indopui II-na chhuah
thleng khan S.I.S han a thawk a. Indopui chhung khan War Services-a lutin Labour
Commander-ah leh Air Raid Precaution (ARP)-a Sub-Officer-ah a awm leh a.
Indopui a tawp hnu chuan 1945 Favangah Saitual-ah Middle Anglo Vernacular
(M.A.V) School tur han sain 1946 January
atangin chuta Headmaster hmasa ber chu 1954 thleng a ni ta nghal a. 1955 atanga
1961 kum tawp thleng Reiek-ah Middle School Headmaster a ni leh a. 1962 January
thla atangin Sawrkar hna atangin a retired ta.
Mission leh Sawrkar hna a thawh
chhung hian (Kohhran upa thlan a ni lo na a) Presbytery Ziaktu (Junior or
Senior Secretary) ah kum 19 atang a. Sande Skul Zirtirtu bahlah hauh lovin kum
60 chhung, 1921-80 thleng a ni bawk. Lawmpuina leh Chawimawina Ceritificate leh
Pulpit Bible pawh Mizoram Presbyterian Kohhran Synod Moderator leh Executive
Secretary i/c Sande Skul hnen atangin 1987 August 23 khan a dawng nghe nghe.
Sawrkar hna atanga a chawlh veleh
Reiek atangin Aizawl-ah a lut nghal a. 1962 June atanga 1968 April thla thleng
Aizawl Theological School-ah Part time Instructor (English Grammer & M.I.L
Zirtirtu) ah rawih a ni a, hemi hnu chiah hian kum thum chhung (1968-70) Sipai
(Brigade Headquater Khatla) ah Mizo tawng Zirtirtu-ah a tang leh a. 1974 hnu
lamah pawh Mizoram Lt. Governor, SK Chhibber leh N.P. Mathur te khan anmahni
Mizo tawng inzirtirtu-ah Pu C. Z Huala hi an hmang thin.
C.Z. Huala hian tum hnih dam loh
avangin zai pui (major operation) a tawk tawh a. 1964 November thla khan KJP
Synod Hospital Shillong (Robert’s Hospital tih mai thin) ah tum khat chu a ni
a, a tum hnihna chu 1985 December thla khan P.C. Synod Hospital Durtlang-ah a
ni a, an zai fuh hle. A kawchhung natna lamah chuan insawiselna a nei zui leh
tawh lo va, a mit erawh chu a chak ta lo hle, 1982 achin phei kha chu lehkha a
ziakin a chhiar thei ta lo. Pathian thu erawh chu hun remchangah leh biak inah
te pawh 1986 thleng khan a la sawi thin.
C.Z. Huala hla phuah pasarihte chu
Mizo Kristian Hla Thar Bu (Printed at Synod Press) ah an chuang vek a, heng hla
a phuah hma hian Biate-a zirtirtua a chhuah kum 1921-ah hla pahnih Sap tawng
ami Mizo tawngin a letling a, a hmasa zawk chu-
Ram
ropui chu kan thlen hnuin,
A
hausakna ka ta ni se;
Ka
buaina zawng zawng a bo vang,
Ka
chatuan in ka thlen hnu chuan.
Aw
nang Pialral, ram lawmawm chu…
(O
Beulah Land) tih Sacred Songs & Solos No 944-na hi a ni a. A dang leh chu a
tluanin kan hre chhuak thei rih lo va, a hla bu chu
Galili-ah
Lalpa Isuan
Sangha
mantu a ko;
Keipawh
Isu, sangngha mantu angin,
Len
den dan min zirtir ve rawh.
tih
a ni.
C.Z. Huala hla phuahte hmasak dan
indawt chu hetiang hi a ni. Hla thupuiah Chang khatna tlar bul hmang mai ila:
Phuah Hla
thupui Hla
Thar Bu-a an number
Kum
1922 Lei lal puan ropui chu a tlawm
ang 175
1922 Thihna lui ralah ram mawi
nuamah chuan 176
1923 Jordan lui ral kan kai hun chuan 222
1923 Dam lai tupui fawn piah lamah
chuanin 197
1924 Ni tin ka hnenah awm reng ang
che Lalpa 196
1924 Tunah buaina tlang chhipa dingin 202
1928 Eden hlui hi kan hnuchhawn ram a
ni 227
A hmasa pahnihte khi a hnuhnungho
aiin a thu remkhawm danah an danglam bik a. Tlar tawpna zela thumal lam vowel
lam rik dan hi mumal (rhyme scheme i.e abab) nei an ni a, a hnuhnung pangngate
erawh chu an ni ve lo. A hmasa pahnih kan sawite pawh khi an hla chang-ah
chauh, thunawn (refrains) ah chuan rhyme scheme nei chuang lo an ni.
“Thihna lui ralah” tih hla hi Hla
pakhat ‘I will arise and go to my Father’ tih thluk ringa phuah a ni a, ‘Jordan
lui ral’ hian ‘Where the lilies I consider’ thluk a tawm bawk. Mahse heng hla
pahnihte thluk Solfaa ziak chhuah leh an chang kim thu kan hmu chhuak thei rih
lo. Heng pahnih ni lo C.Z. Huala hla phuah dang pangate thluk chu ama siam
chhuah vek an ni.
C.Z.Huala hian hun bik nei hla eawm
hla lenglawng dang emaw phuah a nei lo va. A hla phuah pasarihte leh a hla
lehlin pakhatna te hi van ram ngaih hla vek an ni a, chuvangin a hla phuah
atang ringawta thlir chuan C.Z. Huala hi Vanramngaia
tih mai tur a ni hial
Ka hnuk chah hnuin Lal Isu,
I khawpui thar min thlen la,
Ka nghakhlel em e, Chhandamtu hova
Len za hnu tur lenrual duhte nen.
Tunah hian lungrualin han leng ve ila,
Lungngaih ni a lenrual ka ngaih te,
Lawma Lal hmaa ka zaipui hun tur chu,
Tlir chang ni hian aw, ka va ngai zual
thin em!
Tunah buaina tlang chhipa dingin
Nghakhlelin khaw thianghlim ka thlir;
Tun thlenga ka nghilh loh lungduhte,
Puan var sina an lenna
I buatsaih ram thianghlim min thlen ve
la,
Tah lai hi puan ang ka bang taw hang.
tih te ringawt pawh hian vanram a
ngaihzia chu a lantir awm e.
Khawhar,
lusunte hnemna hla leh ringtute tana thih hnua nun hlimawm tak kan neih thu
sawi chhuahna hla vek C.Z. Huala hlate hi an ni. Heng a hla phuahte reng reng
hi mi phuahtir (tuten emaw phuah tura an ngen emaw vanga phuah tak) pakhat mah
a awm lo va, amah ngeiin emaw, a thenawm hnai amiten eawm lu an sun avanga a phuah
pawh a ni hek lo. Thlarauin a hun takah phuah thei tura a pawl laia a phuah
chhuahte vek an ni mai. An fa tir Biakhnuni thih hlim pawhin an lusun avanga
chawp leh chilha hla phuah a nei chuang lo.
Hla
phuah bakah thu ziak chhinchhiah tlak tak tak C.Z. Huala hian a nei nual a.
Chung zianga pakhat Mizo hla thu leh irawm chhuak thluk siama hla phuahtu hmasa
pathumte chungchang a ziak. Mizo Hla
Phuahtute tih Thu leh Hla thlakip
Chanchinbu, March 1979 ami (Editor – Siamkima) phei chu Mizo poetry History-a
thil chhuahnaa min kaihruaitu pawimawh berte zingah a tel pha hial ang. He
article bakah Thu leh Hla (A monthly literary Journal of the Mizo Academy of
Letters) a a article thawh thin thenkhat –
“Mizo Mize Dik Tak” - Fur chhuak 1965 -
Editor J.F. Laldailova
“Mizo Tawnga Ziak Dan” - July
1976 - Editor H.K.
Bawichhuaka leh
M.Z.P.
Chanchin Bu July 1965 ami “Hla Phuah thiam Kamlala” tih pawh article tangkai
tak an ni nghe nghe.
C.Z.
Huala hla phuah chhante lo thlir leh den den ila. A hla phuahte hi Biate khuaa
a awm lai chauhva a phuah an ni tih kan tarlang tawh a. Phuahtirtu kan ti dawn
nge a phuah chhante erawh chu Biate huangchhung zim tea infawmkhawm chauh zawng
an ni hauh lo mai. A tlangpui thuin suangtuahna leh ngaihtuahna lunglen vak
velin C.Z. Huala hi hla a phuahtir thin chu an ni ber a, heng a ngihtuahna rawn
hruai pengtute erawh chu hmun hran ami an ni hlawm. A then Pathian thu (Bible
chang) ami an nih laiin a then chu Mizo thawnthu amite pawh an ni bawk. Biate
khuaah chauh phuah/ziak chhuak thin mah se, khaw danga a zin tuma a thil tawnte
pawhin hla a phuahtir ve chawk bawk tih kan hre thei bawk.
C.Z.
Huala hla phuah hmasa ber “Lei lal puan ropui chu a tlawm ang” tih hi chu ziaka
kan hmuh thin tawh angin Bible (Thuthlung Hlui)-a Solomona hlate (Songs of
Solomon) Mizo Saptawng (AV)-a “I am the rose of Sharon and the lilies of the
valley” tih tlawhchhana phuah a ni a, he Bible chang hi khatih lai (1922) kha
chuan Mizo tawngin leh chhuah a la ni lo va, “Lily of the valley” pawh chu Lal
Isua entirna (symbol) a ni tih sawi lar a la ni hmel lem loh. Sawi tawh angin
he hla chang tawp bera
Kan thian duhten he khawvelah hian,
Min kalsanin ka rilru a ngui;
tih a awm avang hian he hla hi lusun
hlima phuah emaw tih kher tur a ni chuang lo. He hla a phuah hma lawk hian C.Z.
Huala (Primary zirtirtu) hi Aizawl-ah kein a zin a, a haw lam Biate pana Aizawl
a chhuahsan, S. Hlimen zel mel 6 ruama a kal hnak hnak laia ram ting par, dum
no nghial a hmuh chuan ‘Lily par mawi Lal Isua’ tih chu ngaihtuah chhuahtirin
he hla hi tlangval kum 20 mi a nih laia a phuah chhuah a lo ni ta a ni. He hla
chhuah hma hi chuan Mizo Kristian Lenkhawm hla tual chhuak a lo tam lo hle ang.
1919
Harhna leh a hnatawh kha Mizo Kohhran Chanchinah leh Mizo History reng rengah
chhinchhiah tlak tak a ni. Khuangpui leh khuangte hmanga zaikhawm a hring
chhuak a, hlim tak leh tui taka zai tluk tluk a thlen bawk. Mahse, he leia kan
zaikhawm erawh hi chu bang leh mai tur, tin darh leh hmabak vek kan ni lo thei
si lo va. Chuvangin ‘bang lova inkhawm’ hun nghahhlelhawmzia hre rengin “Thihna
lui ralah ram mawi nuamah chuan” tih hla hi phuahin
Aw, lawmna in, chatuan engthawlna hmun,
Kumkhaw mittui tlak ngai lohna ram;
Hmangaih chungkhatte leh Chhandamtu
nen,
Bang lova inkhawmna a awm ang.
tiin a au chhuak leh ta a ni.
“Jordan
lui ral kan kai hun chuan” tih hla C.Z. Hualan a phuah lai (1923) leh a hnu kum
sawm dawn laia Pathian thu leh Chhandamna chungchanga a rilru put dan hi a
inang lo va, Lal Isuan a thisenin min bualfai tawh tih hre lovin bualfai se tia
duhthusamin he hla hi
:
sI .d |m :m |m :d |r .d :-
When the lilies I con- sider,
tih
hla thluk ringin a phuah a ni.
C.Z. Huala hla phuah lar ber tih mai
tur, Kristian Hla Bu pawha 1983 atanga seng luh taka awm chhun (rih) 1985 hnu lama chhuta Nambar 454-na ni ta “
Dam lai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla hi chu skul a kal lai atanga a
thawhthu hriat tawh a ni a. Chu mumangah chuan lui lian tak, phul bulh bulh a
ral leh lamah chuan ram mawi em em, pangpar vul chukna hmun hi a lo awm a tih a
ni a. Chu chuan he hla phuahtu rilru-ah mihring damchhung hi tuifawn zau tak
ang a nihzia hriatchhuahtirin,
Min
thlen ang che ka Lalpa duhawm,
Lili
par vulna I hmun mawi chu;
tiin
hla thar a rawn pe leh ta a ni.
“Ni tin ka hnenah awm reng ang che
Lalpa” tih hla hi Thawhtanni-a a phuah a ni. A phuah ni leh thla kan hre thei
tawh lo nain 1923 (Bualpui ram neih kum) hnuh hram thlawh lai, LO lam hna tul
zual lai tak tih mai torah Chawlhni vawi khat chu tui em em in Biate khua
Kohhranhote chu an zaikhawm tlut tlut a, zan inkhawm ban hnuah pawh inah an la
zai zui zel a, nuam tiin kham lo em em
teh mahse, “bang lova inkhawm hun”-a ding an lo nih miau loh avangin an tin
darh lo thei lo va, a tukah chuan chung a zaipui ho zawng zawng chuan an fehsan ta duak mai a. Ani zirtirtu
C. Z. Huala chu khawhar takin a hna pangngai thawk in a skul ve leh bawk a.
Chawhma skul chawlh lai lawk lai chuan lehkhapuan leh pensil kengin Skul chhak
tlang pawng hmun rem laiah “Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa” ti-a a bul
a tan, he hla hi a lo piang leh ta a ni. A chang bul intan chhan chu chutiang
chu ni mah se, chang thumnaah chuan theology thuk zawkah he hla hian min
hruailut hial mai.
“Tunah buaina tlang chip dingin” tih
hla phuah hma lawk hian S. Khawbungah a zin a, chutah an zaikhawmnaah chuan
mikhual ve bawk nu pakhat Rothangpuii hi a tawngtai ta a, a tui kan ti dawn nge
a hnuk a ulh tih zawk tur – a thu chham pawh a inzawm mar thain a urhsun hle
mai. A tawngtai thu chham zinga tawi te ‘Aw, Lalpa, he khawvel hi tah nan a zau
lua a ni…. Engtiknge I hnen ka lo thlen ang?’ tih chu C.Z. Huala rilruah a cham
ta reng a, an khuaa a hawn hnuin.
Min
hnar suh la, aw ka nghak che,
Ka
tah nan ram zau mah sela,
Tlante
nen bang lova kan zai nan,
Hmun
ralmuang chu min thlen la.
tih
hla hi a phuah leh ta a. He hla hi a nupui neih hnua C.Z. Huala hla phuah
hmasak ber a ni.
A hla phuah hnhnun ber “Eden hlui hi
kan hnuchhawn ram a ni” tih hla hi chu kawng khatah chuan Mizo thawnthu
‘Zialung khaw chhan Hrangkhupa’ tih leh tun thlenga Biate leh Sialhawk inkara
‘Hrangkhupa Vawrh Kawn’ an tih a tlawh avanga lo piang a ni. Zialung khaw chhan
Hrangkhupa leh a fapa Chhuanvawra thu hi thawnthu ngaihnawm tak, ngaihtuahna
thui tak min hruai theitu an ni ngei tak a, a tak tak ni ngei maw, thu dang ni
se, he thawnthu leh helaia Vawrh Kawn pawh hi thawnthu mai a chang ta nia
hriain Eden hlui chu hnuchhawn ram a lo ni e:
Aw,
Eden thar, ka ngai em a che,
Chhun
ni tinin rinin ka han thlir che;
a
ti zawk ta hlauh a ni. He hla a pahuah chhan vawi duai lo kum thu chhunga ka
zawh thinin Pu Huala hian an fa tiring hlamzuiha a thihsan vanga phuah leh
“Khawvelah hian hlun chhunga reng an awm lo” te, “Ngai mah ila I ram thlen hma
hi zawng” tih te hi a fanu a ngaih vanga phuahah a insawi hlauh lo mai. Hei
hian C.Z. Huala universality a tilang hial awm e.
A phuahtu phuah dan ang lova C.Z.
Huala hlate chhut leh sak tlem tlem an awm a. “Dam lai tuipui fawn piah lamah
chuanin” tih hla chang thumana tlar lina hi “Chung chu ka zaipui ang, then lo
na” tiin a phuah a, “Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa” tih hla chang
thumna a tlar thumna pawh hi a phuah tirhah tak chuan “Zion ram nuam an hawng
leh ta an tih chu” tiin a phuah bawk. Hemi pahniha thu siam danglam hi chu a
phuahtu hriatpui leh remtihna nena thlak an ni a. Heng a hnuaia tarlante hi chu
a phuahtu phuah ang tak hian sak leh ziak chhawn ni thin se:
Aw,
engtiknge maw ka thlen ve dawn?
Aw,
then lovin chawlhna thing hlimah,
Bang
lovin kan zaipui ang.
C.Z.
Huala hla phuahah hian Mizo hla thu har a lang lo hle. Khaikhinna hla thu
(Similes) phei chu pathum chauh kan hmu a, chung chu hla phuah hnuhnung ber
“Eden hlui hi kan hnuchhawn ram a ni” tih hla ami vek an ni nghe nghe. Chungte
chu -
Eden
thar tuallaia lengte zawng chuan,
An
tah lain au ang an nui leh ta. Tih
leh
I
buatsaih ram thianghlim min thlen ve la,
Tah
lai hi puan ang ka bang taw hang. tih
leh
Aw,
hmana ka lenrual hlui kal tate zawng,
Sih
nau ang nui zain ka hmu. Tih
te an ni.
‘Puan ang bang’ hi ‘hna bul tan’
tihna nilovin Mizote lovah kan feh hawna kan inthlakna kan thawmhnaw inbelte
tlangbana kan han ‘bang’ ta anga ‘zo’ eawm ‘tawp’ emaw ‘nihna hmasa ral ta’
sawina zawk hi a ni a.
‘Nau ang nui’ leh ‘Sih nau ang nui’
hi chu he hla phuahtuin a hman chhan pakhat chu Mizo Tlanglam Hla pakhat ‘Sih
nau ang nui ve ang maw lengdang tawnah’ tih atanga lak a ni a, hlim, lawm,
lungawi sawina a ni.
Hla thu hrim hrim pawh C.Z. Huala
hlaah hian kan hmu thahnem hran lo hle: lenrual,
lungduh, awmhar, awihpui, tual lenna, tuallai leng tih leh tapa tlai ni len
tih te zawng hi an ni mai awm e. Amaherawh chu, a mal mala hla thu khun hmang
hauh mang si lovah chuan C.Z. Huala hi tehkhinna hla thu (Metaphros) Mizo zinga
hmang hnem ber pawl leh hmang tantu pawimawh tak chu a ni tehmeuh mai le.
Mizo Kristian hla phuahtu hmasa dang
(1940 hma lam amite) ang bawkin C.Z. Huala hian hla phuahah te hian ‘tuna kan
chenna khawvel’ hi a hmu hrehawm ve hle bawk a. Khawvel hi “hrehawm tuarna, tapa rumna thlaler, buaina tlang, tahna ram, lungduh
then fona, hlun chhung reng awm lohna
leh tahna khua a seithlawnna” anga a tarlan hi nakina Van ram nawm turzia
tarlangtu atana a sawifiahna tawngkam zeh tel lek niin a hmuh theih mah mah
zawk awm e.
“Hrehawm tuar mah ila hmi khawvelah
hian” a tih rual rualin “A hmangaihna ram eng mawiha Chatuan Varparhin” “A
ramah chuan min la hruai dawn si” a ti zui nghal zat a.
“Ka tahna leh ka buaina thlaler hi”
lungchhe awm taka a’n tih teh hluai pawh Pelin tihin a zui nghal tih pawh hi
theihnghlih loh tur a ni. Chutiang zelin, ‘Eden hlui’ a sawi lanna chhan pawh
“Eden thar” a min thlen nan a ni zawk a, ‘tap rumna’, ‘tahna ram’, hnuhnung ber
hnukharnaa – “Tah lai hi paun ang ka bang twh ang” a tih hian a hru reh zo vek
mai.
Heti khawpa Van ram ngaihna lam hawi
hla phuah hian 1920-30 chhunga Mizo Kohhran nun leh sukthlek pawh kha a hruai
hle niin a lang. Kohhran mimir bakah hla phuahtu dangte paw a turchhuak ve zel
bawk. Pakhat chauh tarlang ta ila. Sawi tawh
angin “Damlai tuipui fawn piah lamah chuan” tih hi kum 1923-a a phuah a ni a. He hla chhauah hma hian C.Z.
Huala aia hla phuah hmasa zawk
Khawbung khua ami Patea
(1894-1950) chuan hla tha tak tak engemaw zat a phuah tawh a, chung zinga
thenkhat chu “Ka ropuina tur leh ka himna hmun” tih leh “Aw, Lalpa Davida leh a
thlah arse” tih hlate hi an ni a. Hla dang pawh Patea chuan a phuah nual tawh.
1923 kuma Biate khua atanga C.Z. Huala he hla “Dam lai tuipui fawn piah lamah
chuangin” tih a phuah Khawbung a’n thleng chho chu mi’n an duh em em a, an sa
kham thei lo achha a ni ber mai. A hmaa an khaw pa Patea hla phuah a mihrinna a
chhuah lai phei chuan itsiknain a khat achha a ni mai. Chutih vel lai chuan
tlai khat a feh haw lam chu kawtchhuah a thlen ham deuhvin thlifim a lo tleh ta
heuh heuh va, thlifim changni lovin thlipuiin a zui leh ta nghal a, ruah erawh
a sur tae m lo va, chumi tum chuan he hla “Damlai tuipui fawn piah lamah
chuanin” tih hla “thian” atan hian Pathianin Patea chu a hla thar tha tak
Ka
damlai tupui a ral hunin,
Ka
Lal Chhandamtu hmel chu ka hmu ang a;
Chtah
ka lawmna a chaui lo vang,
A
hmelah van pangpar a vul reng ang a.
Aw,
nunna thing I zar hnuaiah,
Van
angel rual hlimin an leng;
Aw,
chutah ka la chawl ve ang,
Israel
tlang thianghlim ah chuan.
tih
hla chang li leh thunawm nei hi a rawn pe ta a. Amah Patea ngeiin Pu Huala
hnenah hian he hla hi “Damlai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla trin a
nih thu hi a hrilh nghe nghe.
Hlaah chuan thu (Prose) a kan thumal
hman ang zanin grammar hi ngaih pawimawh tluanchhuah a theih lohna chin a awm
thin a.Thluk nei hla leh chang nei hlaah phei chuan tlar khata thumal
(syllables) awm tur zate hi bithliah a nih thin avangin Nouns, Verbs leh
Adjectives te pawh a tul anga hman pawlh, kaihtawi leh her rem hret a tul chang
a awm thin. Chutiangin, C.Z. Huala hlaah pawh thumal kim anga zalentaka hman
kan hmu nial a. ‘Maimitchhintir’ tih teh duah aiin ‘Thihnain ka mi a chhin hunin tihah hian ‘chhin’ tih a
hmang mai a. ‘Kaitho’ tih nan pawh ‘tho’ tih chauh hmangin “…thlan thim ata min
tho vang a” a ti bawk. A sak rem atan
“lui ral ram sawi nan “Aw, lawmna lui
kam ka thlen hun chuan” a ti bawk a. Heta lui kam hian helam kam ni lovin ‘ral
lehlam kam’ zawk a kawk a ni.
Bible thu kalh chu kan ti ngam hauh
lo vang a, Bibel-a kan hmuh thin tlangpui ang lova ‘tlang’ C.Z. Hualan “Tunah
buaina tlang chhipa dingin” tih hlaa a hmn hi lo thlir leh zawr ila, Thuthlung
Hlui hunah khan ‘tlang’ hi thil tha lam thlenna hmun, malsawmna leh hamthatna
entirna atana hman a nih thu kan hmu hnem hle.
Ararat (Gen. 8:4) - Nova lawng
innghahna
Horeb (Exod. 3:1; - Mosia leh Pathian
thuthlunna;
Deut. 5:1; I Lalte 19:8 - Elijan inlarna a hmuhna
Karmel (I Lalte 18:17-40) - Elija leh Baal puithiamte an
inela Elija a hnehna tlang.
Gerizim (deut. 11:29) - Dan zawmtute malsawmna
tlang
Zion (II Samuaela 5:7; - Davida kulhpui lak,
tihnghin rual loh khawpa
Sam (125:1) nghet.
Thuthlung Tharah pawh tlang kan hmuh
thnekhat Olivet (Tirh. 1:12) chu Isua vana a lawnna tlang a ni a, Isua hmel
danglawmna tlang (Tabor tlang ni tak maw – Matt 17:1-8; Mk. 9:2-8; Luka
9:28-31) kan kan bawk a. Mizo tawng
Bible–a chuang lem lo Kalvari tlang (Luka 23:33 AV) ti-a kan lam fo thin,
Golgotha tih leh ‘Lu ruh hmun anchhedawn ni awm ber lah hi amah R.L. Kamlala
thu takin ‘Vana lallukhum nena inzawm’ tlat a ni bawk si. Hetiang karah hian
C.Z. Huala hian a hla pakhatah metaphor pakhat buaina tlang chip a rawn chher chhuak a, hei hian hla phauahtu a
zalenna (poetic licence) a lantir leh awm e.
Lo khaikhawm dawn tawh ila, C.Z. Huala
hian thu mawl te te, hriatthiam harsa lo leh tluang tlam tak tak hmangin Mizo
te hla duhawm tak tak pasarih min neih belhtir a. A hla phuahte hi engemaw
zauthau phut vang leh mimal tan bika phuah chhuak a nih thin loh avang hian a
tlo em em a. A hla phuahte reng reng hi thluk ulh lutuk nei lo, octave khat
chhunga leng deuh vek an nih avang hian sak pawh a hahdam a. Van ram a taka kan
thlen hma pawh hian a hla te kan sak hian chu ‘hmun ralmuang’ ah chuan min
thlen thei rum rum mai. A hla phuah hmasak ber “Lei lal puan ropui chu a tlawm
ang” ti-a intan, “Lili par mawi Lal Isua ka nei” tih phei hi chu Mizo Kristian
hla sa thei tawh phawt chuan, Krismas
laia zaikhawmnaah leh khawhar ina lenkhawm nikhua te hian a lian a tein sa
thiam lo aram pawh kan awm awm lo ve. Mizo zianga Kohharan lenkhawm leh zaiho a
awm chhung chuan C.Z. Huala hlate hi an reh tawh lo vang
Comments
Post a Comment