18. CZ HUALA LEH A HLATE R. Lallianzuala


18. CZ HUALA LEH A HLATE

R. Lallianzuala



Kan thian duhten he khawvelah hian,

Min kalsanin ka rilru a ngui;

Mahse ka lungngai lo – mala ka lo awm hian,

Lili par mawi Isuan min awmpui



tichhuak tantu C.Z Huala tih lampum chu Chhakchhuak Zawnghuala tih a ni a. A lai ah hming erawh chu Saikhama a ni. Kum 1902 December thlaah Lalburha khua Vanchenpuiah a piang a, Lianthauama leh Zokungi te fa tir a ni. Skul-a lehkha zir hauh lovin 1916 kum tawpah Aizawl-ah Lower Primary a exam ve a, sang tawk tak, Mission stipend Rs. 1.80 kar tina dawng phak khawpin a passed tha a, hei hi a pu (a nu nau) Khuangthawma, ram hna thawk thei lo, ruhseh kaihkawm-a awmin A AW leh ziak a lo zirtir tawh vang a ni.

            Kum 1917-19 chhung Govt. Boy’s Middle English School Aizawl-ah Hostel-a awmin lehkha a zir a. 1919-ah chutih laia Mizorama zirna sang ber Middle (Class VII) chu a passed ta a, chu chu a lehkha zir san tawp a ni ta. 1920 kum chhung chu Aizawl-ah Rev. F.J. Sandy (Sandi Sap) Personal Secretary ang rengin han a thawk a. Kum 1921 January thla atangin 1930 December thla thleng Biate-ah Primary School Zirtirtu-ah a awm a, hetih lai Biate-a a awm lai chauh hian a ni C.Z Huala hian hla a phuah a ni.

            1923 October 7-ah Pastor Vanchhuanga kutah Dengkungi nen an innei a, an fa tir Biakhnuni chu thla thum miin 1925 April thlaah a thi a, hei lo hi fapa panga leh fanu paruk an nei leh a. An fapa pahnih leh fanu pakhat a sun tawh a, a nupui pawhin 1977 November 7 khan a thihsan tawh. 1982 July 30 khan Mission Veng Biak Inah Pi Lalzuithangi nen an innei leh a, tunah hian ‘BEULAH VILLA’ Mission Veng Aizawlah an cheng.

            C.Z Huala hi Biate-ah 1921-30 thleng zirtirtu a ni a. 1931-32 tir thleng Sialsuk-ah zirtirtu a ni zui leh a. 1932 March atangin S.I.S (Sub-Inspector of Schools) a ni ta a, 1933 kum bul atang chuan Durtlangah a awm ta a, 1934-ah Aizawla awm lutin Indopui II-na chhuah thleng khan S.I.S han a thawk a. Indopui chhung khan War Services-a lutin Labour Commander-ah leh Air Raid Precaution (ARP)-a Sub-Officer-ah a awm leh a. Indopui a tawp hnu chuan 1945 Favangah Saitual-ah Middle Anglo Vernacular (M.A.V)  School tur han sain 1946 January atangin chuta Headmaster hmasa ber chu 1954 thleng a ni ta nghal a. 1955 atanga 1961 kum tawp thleng Reiek-ah Middle School Headmaster a ni leh a. 1962 January thla atangin Sawrkar hna atangin a retired ta.

            Mission leh Sawrkar hna a thawh chhung hian (Kohhran upa thlan a ni lo na a) Presbytery Ziaktu (Junior or Senior Secretary) ah kum 19 atang a. Sande Skul Zirtirtu bahlah hauh lovin kum 60 chhung, 1921-80 thleng a ni bawk. Lawmpuina leh Chawimawina Ceritificate leh Pulpit Bible pawh Mizoram Presbyterian Kohhran Synod Moderator leh Executive Secretary i/c Sande Skul hnen atangin 1987 August 23 khan a dawng nghe nghe.

            Sawrkar hna atanga a chawlh veleh Reiek atangin Aizawl-ah a lut nghal a. 1962 June atanga 1968 April thla thleng Aizawl Theological School-ah Part time Instructor (English Grammer & M.I.L Zirtirtu) ah rawih a ni a, hemi hnu chiah hian kum thum chhung (1968-70) Sipai (Brigade Headquater Khatla) ah Mizo tawng Zirtirtu-ah a tang leh a. 1974 hnu lamah pawh Mizoram Lt. Governor, SK Chhibber leh N.P. Mathur te khan anmahni Mizo tawng inzirtirtu-ah Pu C. Z Huala hi an hmang thin.

            C.Z. Huala hian tum hnih dam loh avangin zai pui (major operation) a tawk tawh a. 1964 November thla khan KJP Synod Hospital Shillong (Robert’s Hospital tih mai thin) ah tum khat chu a ni a, a tum hnihna chu 1985 December thla khan P.C. Synod Hospital Durtlang-ah a ni a, an zai fuh hle. A kawchhung natna lamah chuan insawiselna a nei zui leh tawh lo va, a mit erawh chu a chak ta lo hle, 1982 achin phei kha chu lehkha a ziakin a chhiar thei ta lo. Pathian thu erawh chu hun remchangah leh biak inah te pawh 1986 thleng khan a la sawi thin.

            C.Z. Huala hla phuah pasarihte chu Mizo Kristian Hla Thar Bu (Printed at Synod Press) ah an chuang vek a, heng hla a phuah hma hian Biate-a zirtirtua a chhuah kum 1921-ah hla pahnih Sap tawng ami Mizo tawngin a letling a, a hmasa zawk chu-

            Ram ropui chu kan thlen hnuin,

            A hausakna ka ta ni se;

            Ka buaina zawng zawng a bo vang,

            Ka chatuan in ka thlen hnu chuan.

            Aw nang Pialral, ram lawmawm chu…

(O Beulah Land) tih Sacred Songs & Solos No 944-na hi a ni a. A dang leh chu a tluanin kan hre chhuak thei rih lo va, a hla bu chu

            Galili-ah Lalpa Isuan

            Sangha mantu a ko;

            Keipawh Isu, sangngha mantu angin,

            Len den dan min zirtir ve rawh.

tih a ni.

            C.Z. Huala hla phuahte hmasak dan indawt chu hetiang hi a ni. Hla thupuiah Chang khatna tlar bul hmang mai ila:

Phuah                                              Hla thupui                                      Hla Thar Bu-a an number

Kum                                                                                                                                          

1922                Lei lal puan ropui chu a tlawm ang                                              175

1922                Thihna lui ralah ram mawi nuamah chuan                               176

1923                Jordan lui ral kan kai hun chuan                                                  222

1923                Dam lai tupui fawn piah lamah chuanin                                      197

1924                Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa                                  196

1924                Tunah buaina tlang chhipa dingin                                                202

1928               Eden hlui hi kan hnuchhawn ram a ni                                          227

            A hmasa pahnihte khi a hnuhnungho aiin a thu remkhawm danah an danglam bik a. Tlar tawpna zela thumal lam vowel lam rik dan hi mumal (rhyme scheme i.e abab) nei an ni a, a hnuhnung pangngate erawh chu an ni ve lo. A hmasa pahnih kan sawite pawh khi an hla chang-ah chauh, thunawn (refrains) ah chuan rhyme scheme nei chuang lo an ni.

            “Thihna lui ralah” tih hla hi Hla pakhat ‘I will arise and go to my Father’ tih thluk ringa phuah a ni a, ‘Jordan lui ral’ hian ‘Where the lilies I consider’ thluk a tawm bawk. Mahse heng hla pahnihte thluk Solfaa ziak chhuah leh an chang kim thu kan hmu chhuak thei rih lo. Heng pahnih ni lo C.Z. Huala hla phuah dang pangate thluk chu ama siam chhuah vek an ni.

            C.Z.Huala hian hun bik nei hla eawm hla lenglawng dang emaw phuah a nei lo va. A hla phuah pasarihte leh a hla lehlin pakhatna te hi van ram ngaih hla vek an ni a, chuvangin a hla phuah atang ringawta thlir chuan C.Z. Huala hi Vanramngaia tih mai tur a ni hial

            Ka hnuk chah hnuin Lal Isu,

            I khawpui thar min thlen la,

            Ka nghakhlel em e, Chhandamtu hova

Len za hnu tur lenrual duhte nen.



Tunah hian lungrualin han leng ve ila,

Lungngaih ni a lenrual ka ngaih te,

Lawma Lal hmaa ka zaipui hun tur chu,

Tlir chang ni hian aw, ka va ngai zual thin em!



Tunah buaina tlang chhipa dingin

Nghakhlelin khaw thianghlim ka thlir;



Tun thlenga ka nghilh loh lungduhte,

Puan var sina an lenna



I buatsaih ram thianghlim min thlen ve la,

Tah lai hi puan ang ka bang taw hang.



tih te ringawt pawh hian vanram a ngaihzia chu a lantir awm e.

            Khawhar, lusunte hnemna hla leh ringtute tana thih hnua nun hlimawm tak kan neih thu sawi chhuahna hla vek C.Z. Huala hlate hi an ni. Heng a hla phuahte reng reng hi mi phuahtir (tuten emaw phuah tura an ngen emaw vanga phuah tak) pakhat mah a awm lo va, amah ngeiin emaw, a thenawm hnai amiten eawm lu an sun avanga a phuah pawh a ni hek lo. Thlarauin a hun takah phuah thei tura a pawl laia a phuah chhuahte vek an ni mai. An fa tir Biakhnuni thih hlim pawhin an lusun avanga chawp leh chilha hla phuah a nei chuang lo.

            Hla phuah bakah thu ziak chhinchhiah tlak tak tak C.Z. Huala hian a nei nual a. Chung zianga pakhat Mizo hla thu leh irawm chhuak thluk siama hla phuahtu hmasa pathumte chungchang a ziak. Mizo Hla Phuahtute tih Thu leh Hla thlakip Chanchinbu, March 1979 ami (Editor – Siamkima) phei chu Mizo poetry History-a thil chhuahnaa min kaihruaitu pawimawh berte zingah a tel pha hial ang. He article bakah Thu leh Hla (A monthly literary Journal of the Mizo Academy of Letters) a a article thawh thin thenkhat –



“Mizo Mize Dik Tak”                       -          Fur chhuak 1965      - Editor J.F. Laldailova



“Mizo Tawnga Ziak Dan”    -          July 1976                   - Editor H.K. Bawichhuaka leh

           

M.Z.P. Chanchin Bu July 1965 ami “Hla Phuah thiam Kamlala” tih pawh article tangkai tak an ni nghe nghe.

            C.Z. Huala hla phuah chhante lo thlir leh den den ila. A hla phuahte hi Biate khuaa a awm lai chauhva a phuah an ni tih kan tarlang tawh a. Phuahtirtu kan ti dawn nge a phuah chhante erawh chu Biate huangchhung zim tea infawmkhawm chauh zawng an ni hauh lo mai. A tlangpui thuin suangtuahna leh ngaihtuahna lunglen vak velin C.Z. Huala hi hla a phuahtir thin chu an ni ber a, heng a ngihtuahna rawn hruai pengtute erawh chu hmun hran ami an ni hlawm. A then Pathian thu (Bible chang) ami an nih laiin a then chu Mizo thawnthu amite pawh an ni bawk. Biate khuaah chauh phuah/ziak chhuak thin mah se, khaw danga a zin tuma a thil tawnte pawhin hla a phuahtir ve chawk bawk tih kan hre thei bawk.

            C.Z. Huala hla phuah hmasa ber “Lei lal puan ropui chu a tlawm ang” tih hi chu ziaka kan hmuh thin tawh angin Bible (Thuthlung Hlui)-a Solomona hlate (Songs of Solomon) Mizo Saptawng (AV)-a “I am the rose of Sharon and the lilies of the valley” tih tlawhchhana phuah a ni a, he Bible chang hi khatih lai (1922) kha chuan Mizo tawngin leh chhuah a la ni lo va, “Lily of the valley” pawh chu Lal Isua entirna (symbol) a ni tih sawi lar a la ni hmel lem loh. Sawi tawh angin he hla chang tawp bera

            Kan thian duhten he khawvelah hian,

            Min kalsanin ka rilru a ngui;

tih a awm avang hian he hla hi lusun hlima phuah emaw tih kher tur a ni chuang lo. He hla a phuah hma lawk hian C.Z. Huala (Primary zirtirtu) hi Aizawl-ah kein a zin a, a haw lam Biate pana Aizawl a chhuahsan, S. Hlimen zel mel 6 ruama a kal hnak hnak laia ram ting par, dum no nghial a hmuh chuan ‘Lily par mawi Lal Isua’ tih chu ngaihtuah chhuahtirin he hla hi tlangval kum 20 mi a nih laia a phuah chhuah a lo ni ta a ni. He hla chhuah hma hi chuan Mizo Kristian Lenkhawm hla tual chhuak a lo tam lo hle ang.

            1919 Harhna leh a hnatawh kha Mizo Kohhran Chanchinah leh Mizo History reng rengah chhinchhiah tlak tak a ni. Khuangpui leh khuangte hmanga zaikhawm a hring chhuak a, hlim tak leh tui taka zai tluk tluk a thlen bawk. Mahse, he leia kan zaikhawm erawh hi chu bang leh mai tur, tin darh leh hmabak vek kan ni lo thei si lo va. Chuvangin ‘bang lova inkhawm’ hun nghahhlelhawmzia hre rengin “Thihna lui ralah ram mawi nuamah chuan” tih hla hi phuahin

            Aw, lawmna in, chatuan engthawlna hmun,

            Kumkhaw mittui tlak ngai lohna ram;

            Hmangaih chungkhatte leh Chhandamtu nen,

            Bang lova inkhawmna a awm ang.

tiin a au chhuak leh ta a ni.

            “Jordan lui ral kan kai hun chuan” tih hla C.Z. Hualan a phuah lai (1923) leh a hnu kum sawm dawn laia Pathian thu leh Chhandamna chungchanga a rilru put dan hi a inang lo va, Lal Isuan a thisenin min bualfai tawh tih hre lovin bualfai se tia duhthusamin he hla hi

            : sI            .d         |m       :m       |m       :d        |r         .d         :-

                    When             the      lilies               I          con-          sider,

                       

tih hla thluk ringin a phuah a ni.

            C.Z. Huala hla phuah lar ber tih mai tur, Kristian Hla Bu pawha 1983 atanga seng luh taka awm chhun (rih)  1985 hnu lama chhuta Nambar 454-na ni ta “ Dam lai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla hi chu skul a kal lai atanga a thawhthu hriat tawh a ni a. Chu mumangah chuan lui lian tak, phul bulh bulh a ral leh lamah chuan ram mawi em em, pangpar vul chukna hmun hi a lo awm a tih a ni a. Chu chuan he hla phuahtu rilru-ah mihring damchhung hi tuifawn zau tak ang a nihzia hriatchhuahtirin,

            Min thlen ang che ka Lalpa duhawm,

            Lili par vulna I hmun mawi chu;

tiin hla thar a rawn pe leh ta a ni.

            “Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa” tih hla hi Thawhtanni-a a phuah a ni. A phuah ni leh thla kan hre thei tawh lo nain 1923 (Bualpui ram neih kum) hnuh hram thlawh lai, LO lam hna tul zual lai tak tih mai torah Chawlhni vawi khat chu tui em em in Biate khua Kohhranhote chu an zaikhawm tlut tlut a, zan inkhawm ban hnuah pawh inah an la zai zui  zel a, nuam tiin kham lo em em teh mahse, “bang lova inkhawm hun”-a ding an lo nih miau loh avangin an tin darh lo thei lo va, a tukah chuan chung a zaipui ho zawng zawng  chuan an fehsan ta duak mai a. Ani zirtirtu C. Z. Huala chu khawhar takin a hna pangngai thawk in a skul ve leh bawk a. Chawhma skul chawlh lai lawk lai chuan lehkhapuan leh pensil kengin Skul chhak tlang pawng hmun rem laiah “Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa” ti-a a bul a tan, he hla hi a lo piang leh ta a ni. A chang bul intan chhan chu chutiang chu ni mah se, chang thumnaah chuan theology thuk zawkah he hla hian min hruailut hial mai.

            “Tunah buaina tlang chip dingin” tih hla phuah hma lawk hian S. Khawbungah a zin a, chutah an zaikhawmnaah chuan mikhual ve bawk nu pakhat Rothangpuii hi a tawngtai ta a, a tui kan ti dawn nge a hnuk a ulh tih zawk tur – a thu chham pawh a inzawm mar thain a urhsun hle mai. A tawngtai thu chham zinga tawi te ‘Aw, Lalpa, he khawvel hi tah nan a zau lua a ni…. Engtiknge I hnen ka lo thlen ang?’ tih chu C.Z. Huala rilruah a cham ta reng a, an khuaa a hawn hnuin.

            Min hnar suh la, aw ka nghak che,

            Ka tah nan ram zau mah sela,

            Tlante nen bang lova kan zai nan,

            Hmun ralmuang chu min thlen la.

tih hla hi a phuah leh ta a. He hla hi a nupui neih hnua C.Z. Huala hla phuah hmasak ber a ni.

            A hla phuah hnhnun ber “Eden hlui hi kan hnuchhawn ram a ni” tih hla hi chu kawng khatah chuan Mizo thawnthu ‘Zialung khaw chhan Hrangkhupa’ tih leh tun thlenga Biate leh Sialhawk inkara ‘Hrangkhupa Vawrh Kawn’ an tih a tlawh avanga lo piang a ni. Zialung khaw chhan Hrangkhupa leh a fapa Chhuanvawra thu hi thawnthu ngaihnawm tak, ngaihtuahna thui tak min hruai theitu an ni ngei tak a, a tak tak ni ngei maw, thu dang ni se, he thawnthu leh helaia Vawrh Kawn pawh hi thawnthu mai a chang ta nia hriain Eden hlui chu hnuchhawn ram a lo ni e:

            Aw, Eden thar, ka ngai em a che,

            Chhun ni tinin rinin ka han thlir che;

a ti zawk ta hlauh a ni. He hla a pahuah chhan vawi duai lo kum thu chhunga ka zawh thinin Pu Huala hian an fa tiring hlamzuiha a thihsan vanga phuah leh “Khawvelah hian hlun chhunga reng an awm lo” te, “Ngai mah ila I ram thlen hma hi zawng” tih te hi a fanu a ngaih vanga phuahah a insawi hlauh lo mai. Hei hian C.Z. Huala universality a tilang hial awm e.

            A phuahtu phuah dan ang lova C.Z. Huala hlate chhut leh sak tlem tlem an awm a. “Dam lai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla chang thumana tlar lina hi “Chung chu ka zaipui ang, then lo na” tiin a phuah a, “Ni tin ka hnenah awm reng ang che Lalpa” tih hla chang thumna a tlar thumna pawh hi a phuah tirhah tak chuan “Zion ram nuam an hawng leh ta an tih chu” tiin a phuah bawk. Hemi pahniha thu siam danglam hi chu a phuahtu hriatpui leh remtihna nena thlak an ni a. Heng a hnuaia tarlante hi chu a phuahtu phuah ang tak hian sak leh ziak chhawn ni thin se:

            Aw, engtiknge maw ka thlen ve dawn?

            Aw, then lovin chawlhna thing hlimah,

            Bang lovin kan zaipui ang.

C.Z. Huala hla phuahah hian Mizo hla thu har a lang lo hle. Khaikhinna hla thu (Similes) phei chu pathum chauh kan hmu a, chung chu hla phuah hnuhnung ber “Eden hlui hi kan hnuchhawn ram a ni” tih hla ami vek an ni nghe nghe. Chungte chu -  

            Eden thar tuallaia lengte zawng chuan,

            An tah lain au ang an nui leh ta. Tih leh

           

            I buatsaih ram thianghlim min thlen ve la,

            Tah lai hi puan ang ka bang taw hang. tih leh



            Aw, hmana ka lenrual hlui kal tate zawng,

            Sih nau ang nui zain ka hmu. Tih te an ni.

            ‘Puan ang bang’ hi ‘hna bul tan’ tihna nilovin Mizote lovah kan feh hawna kan inthlakna kan thawmhnaw inbelte tlangbana kan han ‘bang’ ta anga ‘zo’ eawm ‘tawp’ emaw ‘nihna hmasa ral ta’ sawina zawk hi a ni a.

            ‘Nau ang nui’ leh ‘Sih nau ang nui’ hi chu he hla phuahtuin a hman chhan pakhat chu Mizo Tlanglam Hla pakhat ‘Sih nau ang nui ve ang maw lengdang tawnah’ tih atanga lak a ni a, hlim, lawm, lungawi sawina a ni.

            Hla thu hrim hrim pawh C.Z. Huala hlaah hian kan hmu thahnem hran lo hle: lenrual, lungduh, awmhar, awihpui, tual lenna, tuallai leng tih leh tapa tlai ni len tih te zawng hi an ni mai awm e. Amaherawh chu, a mal mala hla thu khun hmang hauh mang si lovah chuan C.Z. Huala hi tehkhinna hla thu (Metaphros) Mizo zinga hmang hnem ber pawl leh hmang tantu pawimawh tak chu a ni tehmeuh mai le.

            Mizo Kristian hla phuahtu hmasa dang (1940 hma lam amite) ang bawkin C.Z. Huala hian hla phuahah te hian ‘tuna kan chenna khawvel’ hi a hmu hrehawm ve hle bawk a. Khawvel hi “hrehawm tuarna, tapa rumna thlaler, buaina tlang, tahna ram, lungduh then fona, hlun chhung reng  awm lohna leh tahna khua a seithlawnna” anga a tarlan hi nakina Van ram nawm turzia tarlangtu atana a sawifiahna tawngkam zeh tel lek niin a hmuh theih mah mah zawk awm e.

            “Hrehawm tuar mah ila hmi khawvelah hian” a tih rual rualin “A hmangaihna ram eng mawiha Chatuan Varparhin” “A ramah chuan min la hruai dawn si” a ti zui nghal zat a.

            “Ka tahna leh ka buaina thlaler hi” lungchhe awm taka a’n tih teh hluai pawh Pelin tihin a zui nghal tih pawh hi theihnghlih loh tur a ni. Chutiang zelin, ‘Eden hlui’ a sawi lanna chhan pawh “Eden thar” a min thlen nan a ni zawk a, ‘tap rumna’, ‘tahna ram’, hnuhnung ber hnukharnaa – “Tah lai hi paun ang ka bang twh ang” a tih hian a hru reh zo vek mai.

            Heti khawpa Van ram ngaihna lam hawi hla phuah hian 1920-30 chhunga Mizo Kohhran nun leh sukthlek pawh kha a hruai hle niin a lang. Kohhran mimir bakah hla phuahtu dangte paw a turchhuak ve zel bawk. Pakhat chauh tarlang ta ila. Sawi tawh  angin “Damlai tuipui fawn piah lamah chuan” tih hi kum 1923-a  a phuah a ni a. He hla chhauah hma hian C.Z. Huala aia hla phuah hmasa zawk  Khawbung  khua ami Patea (1894-1950) chuan hla tha tak tak engemaw zat a phuah tawh a, chung zinga thenkhat chu “Ka ropuina tur leh ka himna hmun” tih leh “Aw, Lalpa Davida leh a thlah arse” tih hlate hi an ni a. Hla dang pawh Patea chuan a phuah nual tawh. 1923 kuma Biate khua atanga C.Z. Huala he hla “Dam lai tuipui fawn piah lamah chuangin” tih a phuah Khawbung a’n thleng chho chu mi’n an duh em em a, an sa kham thei lo achha a ni ber mai. A hmaa an khaw pa Patea hla phuah a mihrinna a chhuah lai phei chuan itsiknain a khat achha a ni mai. Chutih vel lai chuan tlai khat a feh haw lam chu kawtchhuah a thlen ham deuhvin thlifim a lo tleh ta heuh heuh va, thlifim changni lovin thlipuiin a zui leh ta nghal a, ruah erawh a sur tae m lo va, chumi tum chuan he hla “Damlai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla “thian” atan hian Pathianin Patea chu a hla thar tha tak

            Ka damlai tupui a ral hunin,

            Ka Lal Chhandamtu hmel chu ka hmu ang a;

            Chtah ka lawmna a chaui lo vang,

            A hmelah van pangpar a vul reng ang a.

                        Aw, nunna thing I zar hnuaiah,

                        Van angel rual  hlimin an leng;

                        Aw, chutah ka la chawl ve ang,

                        Israel tlang thianghlim ah chuan.

tih hla chang li leh thunawm nei hi a rawn pe ta a. Amah Patea ngeiin Pu Huala hnenah hian he hla hi “Damlai tuipui fawn piah lamah chuanin” tih hla trin a nih thu hi a hrilh nghe nghe.   

            Hlaah chuan thu (Prose) a kan thumal hman ang zanin grammar hi ngaih pawimawh tluanchhuah a theih lohna chin a awm thin a.Thluk nei hla leh chang nei hlaah phei chuan tlar khata thumal (syllables) awm tur zate hi bithliah a nih thin avangin Nouns, Verbs leh Adjectives te pawh a tul anga hman pawlh, kaihtawi leh her rem hret a tul chang a awm thin. Chutiangin, C.Z. Huala hlaah pawh thumal kim anga zalentaka hman kan hmu nial a. ‘Maimitchhintir’ tih teh duah aiin ‘Thihnain ka mi a chhin hunin tihah hian ‘chhin’ tih a hmang mai a. ‘Kaitho’ tih nan pawh ‘tho’ tih chauh hmangin “…thlan thim ata min tho vang a” a ti bawk. A sak rem atan “lui ral ram sawi nan “Aw, lawmna lui kam ka thlen hun chuan” a ti bawk a. Heta lui kam hian helam kam ni lovin ‘ral lehlam kam’ zawk a kawk a ni.

            Bible thu kalh chu kan ti ngam hauh lo vang a, Bibel-a kan hmuh thin tlangpui ang lova ‘tlang’ C.Z. Hualan “Tunah buaina tlang chhipa dingin” tih hlaa a hmn hi lo thlir leh zawr ila, Thuthlung Hlui hunah khan ‘tlang’ hi thil tha lam thlenna hmun, malsawmna leh hamthatna entirna atana hman a nih thu kan hmu hnem hle.

            Ararat (Gen. 8:4)                             - Nova lawng innghahna

            Horeb (Exod. 3:1;                             - Mosia leh Pathian thuthlunna;

Deut. 5:1; I Lalte 19:8                      - Elijan inlarna a hmuhna

Karmel (I Lalte 18:17-40)               - Elija leh Baal puithiamte an inela Elija a hnehna tlang.

Gerizim (deut. 11:29)                      - Dan zawmtute malsawmna tlang

Zion (II Samuaela 5:7;                    - Davida kulhpui lak, tihnghin rual loh khawpa

Sam (125:1)                                       nghet.



Thuthlung Tharah pawh tlang kan hmuh thnekhat Olivet (Tirh. 1:12) chu Isua vana a lawnna tlang a ni a, Isua hmel danglawmna tlang (Tabor tlang ni tak maw – Matt 17:1-8; Mk. 9:2-8; Luka 9:28-31) kan  kan bawk a. Mizo tawng Bible–a chuang lem lo Kalvari tlang (Luka 23:33 AV) ti-a kan lam fo thin, Golgotha tih leh ‘Lu ruh hmun anchhedawn ni awm ber lah hi amah R.L. Kamlala thu takin ‘Vana lallukhum nena inzawm’ tlat a ni bawk si. Hetiang karah hian C.Z. Huala hian a hla pakhatah metaphor pakhat buaina tlang chip a rawn chher chhuak a, hei hian hla phauahtu a zalenna (poetic licence) a lantir leh awm e.

Lo khaikhawm dawn tawh ila, C.Z. Huala hian thu mawl te te, hriatthiam harsa lo leh tluang tlam tak tak hmangin Mizo te hla duhawm tak tak pasarih min neih belhtir a. A hla phuahte hi engemaw zauthau phut vang leh mimal tan bika phuah chhuak a nih thin loh avang hian a tlo em em a. A hla phuahte reng reng hi thluk ulh lutuk nei lo, octave khat chhunga leng deuh vek an nih avang hian sak pawh a hahdam a. Van ram a taka kan thlen hma pawh hian a hla te kan sak hian chu ‘hmun ralmuang’ ah chuan min thlen thei rum rum mai. A hla phuah hmasak ber “Lei lal puan ropui chu a tlawm ang” ti-a intan, “Lili par mawi Lal Isua ka nei” tih phei hi chu Mizo Kristian hla sa thei  tawh phawt chuan, Krismas laia zaikhawmnaah leh khawhar ina lenkhawm nikhua te hian a lian a tein sa thiam lo aram pawh kan awm awm lo ve. Mizo zianga Kohharan lenkhawm leh zaiho a awm chhung chuan C.Z. Huala hlate hi an reh tawh lo vang           

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia