38. LALTHANKIMA  LEH  A  HLATE                            

                    C.Vanlallawma



            Awmhar ni leh tinkim tui ang dawng changa,                                                              kan nun puan ang chul hnu hriat chhuah leh chang hian;                                          Ka lungkham leh ka tawn loh par mawi zawngte,                                                        Tham ral tawh hnu ngaiin ka kur thar leh e.    

            Kip ten ka chhui kir leh lungngaih liam hnu,                                                                 Ka dawn khawl leh ka tah lai ni zawngte kha,                                                               A tawk lawm ni lungchhiat ka rumna zawng kha,                                                       Tlei rel lovin riang ka tap nunhlui ngai hi.

HETA kan hla tarlanah hian, ‘Lungngaihna te nei mi leh natna hre mi’ tih ang deuhvin, Lalthankima hi mi lungleng thei tak leh khawhar hre mi a ni tih a lang iar a. Naupang te a nih lai atanga mi danglam, talent vohbik nei a ni ti ila, a dik hle ang. Naupang kum 10 mi lek a nih lai atangin rilru fim tak leh ngaihtuahna thuk tak a nei a. Tleirawl a lo nih chuan hla phuah thiamte zepui pakhat, mawi ti tak leh ning hauh lova Pathian thilisiamte kawm duhna rilru kalna lam a ni ta reng a. A tona leh a zamna Zoram tlangte leh a bawmtu romei za, chik chekte hian lung a ti leng hle thin.

Pu Lalthankima hi kum 1923 March ni 7-ah khan Saitual khuaah a piang a, Zoram chanchin tha khawvar tirh laia rawngbawltu thahnemngai ber pakhat Pu Vanzika fapa a ni. A pa hi Senvawn bial lama Chanchin Tha pu luttu Krista Pasaltha a nih bakah Pawi ral laka Zoram hunhimtu Zahau Lal ropui Nikuala khua Chawngtlai lam atang tawha tleirawl tlawmngai leh pasaltha nun ngaisang mi a ni. A tleirawl lai chuan chutih laia Zoram khaw lian ber pakhat Vanphunga khua Khandaihah an pem a. Chu khawpuiah chuan Pu Vanzika chu sanghar rai ilova tuma tluk bik loh, sapui hual nikhuaa tlangval zinga hawlh lawr tling, sakei lu te tuama a meite pawh satthla ve ngat tawh a ni bawk.   

Chutiang chanchin chhui tlak tak, Pi leh pu atanga tlang chhuak mi tha pangngai chhungkuaah chuan Lalthankima hi a lo sei lian a. Hei bakah hian a hun pawimawh hmasa kum 20 emaw vel, mihring nun khawng a chhiar chhohna khawvel kha Mizo history-ah chuan ‘Hun laihawl’ tih tur, mi tam takin ‘Hun Rangkachak’ ti hial a an sawi thin, Zoram chhung hmun tin khawtlang nun nawm vanglai a lo ni bawk a, khang hunlai nawmzia kha hre phakte tan chuan hahipin an sawi thin.      

Lalthankima Damchhung ni a chhiarna hun kan sawi hi Mizote tan ‘Hun rangkachak’ a nihzia sawi tur dang pawh a tam mai. Hun dang aia duhawmin zalenna thlifim chuan he ram lui leh tlangte hi a fang del del a. Mizo nula leh tlangval rualten Zaipawl rawngbawlna neia India ram an han fang te kha Zofate tan khup zawi tihchakna leh ban uai thla tihcharna a tling. Vai lian avanga Mizo hnam rilru hniam hnu kha damna hriak rawn hnawihin kha zaipawl rawngbawlna khan ram leh hnam hmangaihna rilru pawh a kai tho a ni.

He hun mawiah ngei mai hian Lalthankima chuan kum 1933-ah khan Saitual atangin Lower Primary a passed a, pawl 4 a zir laklawh laiin kum 1934-ah khan Saitual atangin Durtlangah an pem thla a. Chhungkaw lam tulna avangin heng hun lai hian a zirna pawh a bahlah ta deuh a ni. Mahse kum 1937-ah khan Aizawl Mission sikulah pawl 5 a passed ve leh ta hram a, rei tak chhung a chawlhsan ta nghe nghe a ni.

A hla phuah hmasate :  Aizawl Boys’ M.E. School-a lehkha a zir lai hian kum 14 emaw lek a nih laiin, Spanish Cavalier hla thlukin ral run tura inbuatsaihna lam chu hla mawi fe a phuah a. Hetih lai vek hian hla tha tak tak leh mawi tak “Sava” tih a phuah bawk a. He hla phei hi chu miin an duh hlawm hle awm e. Mahse heng hla hmasate hi dahthat a nih loh avangin hmuh tur a awm ta lo.                                    

            A zirna lam a chawlhsan hnu chuan lo lam hnate a han thawk ve a, tulna eng engemaw avangin chung hunlai chuan Zoram khaw nuam ber ber Saitual, Durtlang leh Aizawl khawpui hi a kartawn deuh reng bawk, Naupang te mah ni se, rilru hmang mi leh ngaihtuahna puitling tak nei a nih avangin Thu leh Hla lamah hian a tul hle thin. Kum 1937-38 te kha chuan nulat tlangvalna khawvelah a lut nghet ve hle tawh a, chutih laia a hla phuah ‘Darnunnemi’ atang hian kan zir thei a.                                   

            A thangleng ‘Darnunnemi’ ngai em em tu Lalthankima hi Durtlangah a  awm lai a ni a. Chuta tang chuan Aizawl khawpuia a ngaihzawng chu a rim thinin a chang phei chuan tlang nuamah thing tang kuaiin lung an rual thin tih kan hmu a. An kum lam thlirtu tan chuan he hla phuahtu kum 15 emaw lek miin amah aia kum 4 emaw laia upa nula hi khawi lamah tehlul nge lung a han rualpui ngam ang tih mai awl tak a ni. Mipa tleirawl tan phei chuan hetiang rual lek nih laia ngaihzawngte hnena rilrua ngaihtuah ang ang han sawi hi harsa tak a ni thin. Mahse thil awm theilo chu a ni hauh si lova.

            Tleirawl tirh ngaihzawngte hian rilru an la nasa thei hle a, a hun lai chuan nupui pasala neih ngei tura inngaih tlat pawh a awl hle a ni. Mahse chu chu a dik ziktluak duhlo hle si. Lalthankima pawh hian he nula hi a chanpual atan a dah lianin a fate nu atan pawh a sam thin tih a hla phuah atang pawhin a hmuh theih a ni.      

            Chutih lai erawh chuan Lalthankima timangangtu hmangaihna thlarau hi a thianghlim a, engkim huapzo a ni a, chatuan thil a ni. Engmahin a tidanglam thei lova; thiltihtheihna nasa tak nei, chu mai ni lova, finna leh hriatna famkim pu a ni bawk. Chutiang hmangaihna, ‘chungtiang hmangaihna’ ni bawk chu engmaw ti’n khawvelah hian tih hmelhem a ni fo thin a. Chuvang chuan hmangaihna hi kan dem mai thin. A demawma chu a chhunga tuahrem tuma te lam zel hi a ni zawk a, leilung leh a chhunga thil awmte tlin lohna leh famkim lohna avang hian he hmangaihna zawl sawi hi a tluang lo fo thin a ni zawk.           

            He hmangaihna thianghlim hian Lalthankima a timangang chu kan han ti tak a, a tichhia zawng a ni hauh lo; a khawih pawi hek lo. A tisa tizawi mahse a suangtuahna a kai tho va, a khawvel finna ti mawl mahse chhungril lama a hriatna mit tuamtu chu a hlihsak vek thung a ni. Hetia hmangaihna thlifimin a tihharhte hi chuan mihring thluaka ngaihtuahna vah vel dan leh suangtuahna inseam chhawn dan mak tak hi an hre thei thin. Chuvangin hmangaihna hi tarmit fim tha tak ang a ni a, mihring nun thiam tak sira hmuhfiah theihna ‘moral light’ tha ber a ni.                   

            A tuah tirh Lungdi, khawvel Pangpar mawi ber ai pawha mawi zawk, a vul lai thliah hmaa ‘Khuandimin a liam ka hlau’ a tih ngawih ngawih chu Lalthankima hian a nei ta reng em? Nei lo. Engemawtia inchhar leh hun te a awm thei ngai a nih pawhin pialral lam thil a ni ta!                                                                                         

            Kum 1945-ah sipai atangin a bang a, 1946-ah nupui Zaii a nei a. Kum 1947-49 khan Champhaiah Zirtirtu hna a thawk a, 1950 khan Reiek M.E.School Headmaster a ni a. Thalai pawl a din a,1954-ah Aizawl ah a insawn a, Kristian Thalai pawl an din a, a puipa hmasa ber pakhat a ni.                                                                                       

            Kum 1957-62 ah MDC member a thawk a. A hnuah private in lehkha a zir a, 1967-ah B.A a zo va. 1975-ah B.Ed a zo leh a. 1972 ah Kohhran Upaa nemngheh a ni. A hranpa zir ve si loah chuan Pathian thu thiam, thusawi thiam ni bawk Pu Lalthankima hian thuziak pawh a thiam ngang mai. Mizorama Chanchinbu hrang hrangah Article thawh tha leh thawh tam pawlte zinga mi a ni ngei ang. Ngun tak leh uluk taka thil ngaihtuah mi, belh tur leh paih tur awm hauh lova thuziak mam nalh thiam, hriat nuam tak leh chhiar nuam taka thuziak tluangtlam thiam si a ni a, a kutchhuak dang chu sawi loh, a hla phuah tam lem lo tak pawh hian belhchian a dawlin a tak a ngah a, kan chhui seng dawnlo a ni.

            Kristian sakhuain mihring nun a khawih danglam theihzia leh thlarau vakvaite tan chawlhna a nihzia chu Pu Lalthankima 1950-a piantharna a lo chan na nunah  hian a lang fiah ngawt mai. A tlangval lai chuan rapthlak a tih avangin thihna chungchang te hi a ngaihtuah ngamlo. ‘Engah kher kher nge Pathian hi a lo awm aw, awm lo sela, keini pawh hi awm lo ila…..’ ti tein a ngaihtuah hial thin a. Khalhtu neilo lawngleng anga a vahvaih lai chuan Chhandamna lawmawm a han chang a le, danglamna ropui tak a nun ah a thlen phah ta  a ni.                                                                     Pu Lalthankima hian harsatna chu hrang hrang lo tawk thin mahse, Pathian khawngaihna kutin a kaih thin avangin a nun kawng bumboh tak mai a zawh laia Pathian hruaina duhawm tak a hmuh thin chu a hlaah a phuah hlawm a. Thu in a hril a, ziakin a puang bawk thin. Chung chu heta kan chhui sen loh tur chu a ni.                    A hlate chu tam lo mahse, chi hrang hrang anga thliar theih, hla pian ze inang vak lote a ni hlawm. Mizorama kaihlek hla lo luang chiam mai kha a daikaitu a nih avangin, phuahtu pakhat chu a ni ve a. A kaihlek hla pakhat chu ‘Tha Ainawni’ tih a ni. Heti hian lo thliar ila :      

1. Lunglen Hla (Lengzem)  : (1) Darnunnemi                                                                                                                    (2) Har mah se

2. Hla Lenglawng                 : (1) Zoram buai 1966-67                                                                                                       (2) Hriatrengna

3. Pathian Hla                                   : (1) Lal ka thlang                                                                                                                   (2) Kraws kawng                                                                                                                  (3) Pathian hnen thlen theihna kawng                                                                            (4) Ka Tlantu min hmangaihna

Heng bakah hian sap hla engemaw zat a phuah a , chung zinga panga chu kawl that a ni. Sap Hla zo tawnga lehlin pahnih a nei bawk. Chungte chu :- (1) Ka Tlantu duhawm  (2)Tawngtaina hun tih te a ni. Mizo hla thar kan tih, lar tak tak pahnih chu Sap tawngin a letling a – (1) Muanna a kim, lawmna a kim, tih leh (2)Damlai tuipui fawn piah lamah chuanin, tih te hi a ni.

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia