38. LALTHANKIMA LEH
A HLATE
C.Vanlallawma
Awmhar ni leh tinkim tui ang dawng
changa, kan nun puan ang chul hnu hriat
chhuah leh chang hian; Ka lungkham leh ka tawn loh par mawi
zawngte, Tham ral tawh hnu ngaiin ka kur thar
leh e.
Kip ten ka chhui kir leh lungngaih
liam hnu, Ka dawn khawl leh ka tah lai ni
zawngte kha, A tawk lawm ni lungchhiat ka rumna
zawng kha, Tlei rel lovin riang ka tap nunhlui
ngai hi.
HETA
kan hla tarlanah hian, ‘Lungngaihna te nei mi leh natna hre mi’ tih ang
deuhvin, Lalthankima hi mi lungleng thei tak leh khawhar hre mi a ni tih a lang
iar a. Naupang te a nih lai atanga mi danglam, talent vohbik nei a ni ti ila, a
dik hle ang. Naupang kum 10 mi lek a nih lai atangin rilru fim tak leh
ngaihtuahna thuk tak a nei a. Tleirawl a lo nih chuan hla phuah thiamte zepui
pakhat, mawi ti tak leh ning hauh lova Pathian thilisiamte kawm duhna rilru
kalna lam a ni ta reng a. A tona leh a zamna Zoram tlangte leh a bawmtu romei
za, chik chekte hian lung a ti leng hle thin.
Pu
Lalthankima hi kum 1923 March ni 7-ah khan Saitual khuaah a piang a, Zoram
chanchin tha khawvar tirh laia rawngbawltu thahnemngai ber pakhat Pu Vanzika
fapa a ni. A pa hi Senvawn bial lama Chanchin Tha pu luttu Krista Pasaltha a
nih bakah Pawi ral laka Zoram hunhimtu Zahau Lal ropui Nikuala khua Chawngtlai
lam atang tawha tleirawl tlawmngai leh pasaltha nun ngaisang mi a ni. A
tleirawl lai chuan chutih laia Zoram khaw lian ber pakhat Vanphunga khua
Khandaihah an pem a. Chu khawpuiah chuan Pu Vanzika chu sanghar rai ilova tuma
tluk bik loh, sapui hual nikhuaa tlangval zinga hawlh lawr tling, sakei lu te
tuama a meite pawh satthla ve ngat tawh a ni bawk.
Chutiang
chanchin chhui tlak tak, Pi leh pu atanga tlang chhuak mi tha pangngai
chhungkuaah chuan Lalthankima hi a lo sei lian a. Hei bakah hian a hun pawimawh
hmasa kum 20 emaw vel, mihring nun khawng a chhiar chhohna khawvel kha Mizo
history-ah chuan ‘Hun laihawl’ tih tur, mi tam takin ‘Hun Rangkachak’ ti hial a
an sawi thin, Zoram chhung hmun tin khawtlang nun nawm vanglai a lo ni bawk a,
khang hunlai nawmzia kha hre phakte tan chuan hahipin an sawi thin.
Lalthankima
Damchhung ni a chhiarna hun kan sawi hi Mizote tan ‘Hun rangkachak’ a nihzia
sawi tur dang pawh a tam mai. Hun dang aia duhawmin zalenna thlifim chuan he
ram lui leh tlangte hi a fang del del a. Mizo nula leh tlangval rualten Zaipawl
rawngbawlna neia India ram an han fang te kha Zofate tan khup zawi tihchakna
leh ban uai thla tihcharna a tling. Vai lian avanga Mizo hnam rilru hniam hnu
kha damna hriak rawn hnawihin kha zaipawl rawngbawlna khan ram leh hnam
hmangaihna rilru pawh a kai tho a ni.
He hun
mawiah ngei mai hian Lalthankima chuan kum 1933-ah khan Saitual atangin Lower
Primary a passed a, pawl 4 a zir laklawh laiin kum 1934-ah khan Saitual atangin
Durtlangah an pem thla a. Chhungkaw lam tulna avangin heng hun lai hian a zirna
pawh a bahlah ta deuh a ni. Mahse kum 1937-ah khan Aizawl Mission sikulah pawl
5 a passed ve leh ta hram a, rei tak chhung a chawlhsan ta nghe nghe a ni.
A
hla phuah hmasate : Aizawl
Boys’ M.E. School-a lehkha a zir lai hian kum 14 emaw lek a nih laiin, Spanish
Cavalier hla thlukin ral run tura inbuatsaihna lam chu hla mawi fe a phuah a.
Hetih lai vek hian hla tha tak tak leh mawi tak “Sava” tih a phuah bawk a. He
hla phei hi chu miin an duh hlawm hle awm e. Mahse heng hla hmasate hi dahthat
a nih loh avangin hmuh tur a awm ta lo.
A zirna lam a chawlhsan hnu chuan lo lam hnate a han thawk
ve a, tulna eng engemaw avangin chung hunlai chuan Zoram khaw nuam ber ber
Saitual, Durtlang leh Aizawl khawpui hi a kartawn deuh reng bawk, Naupang te
mah ni se, rilru hmang mi leh ngaihtuahna puitling tak nei a nih avangin Thu
leh Hla lamah hian a tul hle thin. Kum 1937-38 te kha chuan nulat tlangvalna
khawvelah a lut nghet ve hle tawh a, chutih laia a hla phuah ‘Darnunnemi’ atang
hian kan zir thei a.
A thangleng ‘Darnunnemi’ ngai em em tu Lalthankima hi
Durtlangah a awm lai a ni a. Chuta tang chuan
Aizawl khawpuia a ngaihzawng chu a rim thinin a chang phei chuan tlang nuamah
thing tang kuaiin lung an rual thin tih kan hmu a. An kum lam thlirtu tan chuan
he hla phuahtu kum 15 emaw lek miin amah aia kum 4 emaw laia upa nula hi khawi
lamah tehlul nge lung a han rualpui ngam ang tih mai awl tak a ni. Mipa
tleirawl tan phei chuan hetiang rual lek nih laia ngaihzawngte hnena rilrua
ngaihtuah ang ang han sawi hi harsa tak a ni thin. Mahse thil awm theilo chu a
ni hauh si lova.
Tleirawl tirh ngaihzawngte hian rilru an la nasa thei hle
a, a hun lai chuan nupui pasala neih ngei tura inngaih tlat pawh a awl hle a
ni. Mahse chu chu a dik ziktluak duhlo hle si. Lalthankima pawh hian he nula hi
a chanpual atan a dah lianin a fate nu atan pawh a sam thin tih a hla phuah
atang pawhin a hmuh theih a ni.
Chutih lai erawh chuan Lalthankima timangangtu hmangaihna
thlarau hi a thianghlim a, engkim huapzo a ni a, chatuan thil a ni. Engmahin a
tidanglam thei lova; thiltihtheihna nasa tak nei, chu mai ni lova, finna leh
hriatna famkim pu a ni bawk. Chutiang hmangaihna, ‘chungtiang hmangaihna’ ni
bawk chu engmaw ti’n khawvelah hian tih hmelhem a ni fo thin a. Chuvang chuan
hmangaihna hi kan dem mai thin. A demawma chu a chhunga tuahrem tuma te lam zel
hi a ni zawk a, leilung leh a chhunga thil awmte tlin lohna leh famkim lohna
avang hian he hmangaihna zawl sawi hi a tluang lo fo thin a ni zawk.
He hmangaihna thianghlim hian Lalthankima a timangang chu
kan han ti tak a, a tichhia zawng a ni hauh lo; a khawih pawi hek lo. A tisa
tizawi mahse a suangtuahna a kai tho va, a khawvel finna ti mawl mahse
chhungril lama a hriatna mit tuamtu chu a hlihsak vek thung a ni. Hetia
hmangaihna thlifimin a tihharhte hi chuan mihring thluaka ngaihtuahna vah vel
dan leh suangtuahna inseam chhawn dan mak tak hi an hre thei thin. Chuvangin
hmangaihna hi tarmit fim tha tak ang a ni a, mihring nun thiam tak sira
hmuhfiah theihna ‘moral light’ tha ber a ni.
A tuah tirh Lungdi, khawvel Pangpar mawi ber ai pawha
mawi zawk, a vul lai thliah hmaa ‘Khuandimin a liam ka hlau’ a tih ngawih
ngawih chu Lalthankima hian a nei ta reng em? Nei lo. Engemawtia inchhar leh
hun te a awm thei ngai a nih pawhin pialral lam thil a ni ta!
Kum 1945-ah sipai atangin a bang a, 1946-ah nupui Zaii a
nei a. Kum 1947-49 khan Champhaiah Zirtirtu hna a thawk a, 1950 khan Reiek
M.E.School Headmaster a ni a. Thalai pawl a din a,1954-ah Aizawl ah a insawn a,
Kristian Thalai pawl an din a, a puipa hmasa ber pakhat a ni.
Kum 1957-62 ah MDC member a thawk a. A hnuah private in
lehkha a zir a, 1967-ah B.A a zo va. 1975-ah B.Ed a zo leh a. 1972 ah Kohhran
Upaa nemngheh a ni. A hranpa zir ve si loah chuan Pathian thu thiam, thusawi
thiam ni bawk Pu Lalthankima hian thuziak pawh a thiam ngang mai. Mizorama
Chanchinbu hrang hrangah Article thawh tha leh thawh tam pawlte zinga mi a ni
ngei ang. Ngun tak leh uluk taka thil ngaihtuah mi, belh tur leh paih tur awm
hauh lova thuziak mam nalh thiam, hriat nuam tak leh chhiar nuam taka thuziak
tluangtlam thiam si a ni a, a kutchhuak dang chu sawi loh, a hla phuah tam lem
lo tak pawh hian belhchian a dawlin a tak a ngah a, kan chhui seng dawnlo a ni.
Kristian sakhuain mihring nun a khawih danglam theihzia
leh thlarau vakvaite tan chawlhna a nihzia chu Pu Lalthankima 1950-a piantharna
a lo chan na nunah hian a lang fiah
ngawt mai. A tlangval lai chuan rapthlak a tih avangin thihna chungchang te hi
a ngaihtuah ngamlo. ‘Engah kher kher nge Pathian hi a lo awm aw, awm lo sela,
keini pawh hi awm lo ila…..’ ti tein a ngaihtuah hial thin a. Khalhtu neilo
lawngleng anga a vahvaih lai chuan Chhandamna lawmawm a han chang a le,
danglamna ropui tak a nun ah a thlen phah ta
a ni. Pu
Lalthankima hian harsatna chu hrang hrang lo tawk thin mahse, Pathian
khawngaihna kutin a kaih thin avangin a nun kawng bumboh tak mai a zawh laia
Pathian hruaina duhawm tak a hmuh thin chu a hlaah a phuah hlawm a. Thu in a
hril a, ziakin a puang bawk thin. Chung chu heta kan chhui sen loh tur chu a
ni. A hlate chu tam lo
mahse, chi hrang hrang anga thliar theih, hla pian ze inang vak lote a ni
hlawm. Mizorama kaihlek hla lo luang chiam mai kha a daikaitu a nih avangin,
phuahtu pakhat chu a ni ve a. A kaihlek hla pakhat chu ‘Tha Ainawni’ tih a ni.
Heti hian lo thliar ila :
1.
Lunglen Hla (Lengzem) : (1) Darnunnemi (2) Har mah se
2. Hla
Lenglawng : (1) Zoram buai
1966-67 (2) Hriatrengna
3.
Pathian Hla :
(1) Lal ka thlang (2) Kraws kawng (3) Pathian hnen thlen theihna kawng (4) Ka Tlantu min hmangaihna
Heng bakah hian sap hla engemaw
zat a phuah a , chung zinga panga chu kawl that a ni. Sap Hla zo tawnga lehlin
pahnih a nei bawk. Chungte chu :- (1) Ka Tlantu duhawm (2)Tawngtaina hun tih te a ni. Mizo hla thar
kan tih, lar tak tak pahnih chu Sap tawngin a letling a – (1) Muanna a kim,
lawmna a kim, tih leh (2)Damlai tuipui fawn piah lamah chuanin, tih te hi a ni.
Comments
Post a Comment