37.  P.S. CHONGTHU  LEH  A  HLATE                                                                 

                    R.Lallianzuala



P.S. Chongthu hi a hla phuah thiam avanga Mizo Academy of Letters-in ACADEMY AWARD, 1989 April 27- a Aizawl Vanapa Hall-a a hlan tak kha a ni a, a hla phuah kan hriat chian theihzat chu 48  a ni a, heng zinga pathum hi chu a saka sak chi a ni lem lo, a chhama chham chhuah (Recitation-a hman) chi, thawnthu hla ‘Ballads’ an ni a, a dang 45 te chu hla sak mi vek an ni a, a thluk pawh a phuahtu Pu Sena hian a thu ken nena inmil tha takin a siam nghal vek a ni.                               

Pu Sena  hi Upa Ch.Pasena (1893-1961) fa pathumna a ni a, a ute hi mipa ve ve (R.Zuala leh Biakchhunga) an nih vangin a  hming satuin Pahlira tiin a sa a, amaherawhchu a sen tet lai ata tawh “Sena” tih hming hi a pu a, mi kohna tlanglawn zawk a ni reng a. All India Radio-a thupuangtu a nih tak achinah a hming pumah Pahlira Sena Chongthu tiin puan a ni ta zel a ni. 1939-ah Govt. High School Shillong-ah Class-IX a passed a, chu chu a lehkha zir san tawp a ni ta. Kum 1940 ah hla a phuah tan a, 1941-ah pakhat a phuah belh leh a, 1943-1944-ah hla 10 a phuah leh a. India Independent hlim 1947 khan hla pathum a phuah leh a, chumi hnuah 1956-ah hla a phuah chhunzawm leh zel a, 1957,58,59,60,61 leh 1964 ah te a phuah chhunzawm leh zauh zauh zelin 1968 thleng khan hla a la phuah a. 1984 kumah hla pakhat phuah lehin 1988-ah hla 3 a phuah leh a ni. Heng a hla phuah 40 chuang zet zinga 29 te chu Mizoram pawna a phuah an ni a, hla sawm leh pakhat phei hi chu Mizo tumah biak tur a neih loh lai, hnam dang hlir zinga a khawsak laia a phuah an ni. Chutiang chu ni mahse, Pu Sena hlate hi an ‘Mizo’ ru riau hlawm vek mai.     

Khawvel Indopui II-na chhuah lai khan tawng lettu (interpreter) atangin sawrkar hna a thawk tan a, chumi hnuah Royal Indian Air Force (RIAF) ah a lut leh a, he RIAF-a a awm lai hian Bangalore-ah hla 2, Calcutta-ah hla 5 a phuah nghe nghe. RIAF a chhuahsan hnuah Music leh Dance lamah hna kum 10 chhung lai a thawk leh a, chuta a telna band party hming chu ‘Roman Francisco and his Hawaiian Serenader’s’ tih a ni a, an hotu ber Phillipino mi Roman Francisco-a hming chawia chu pawl hming chu sak a ni. He Band Party-ah hian tingtang tumtu ber (Lead Guitarist) leh lammi (artist) a ni a, a tul angin Double Bass leh Jazz Drums a ‘double’ thin bawk. He zai leh lam Pawl-a a tel hnu hian Karachi (Pakistan khawpui ber ni thin) ah (Mizo tumah awm ve hauh lohnaah) hla pali a phuah leh bawk.             

Kum 1944 atanga 1955 chhung band Party-a a awm chhung chuan Pu Sena hi India rama khawpui lian deuh deuh Calcutta, Allahabad, Kanpur, Madras, Bombay, Pune, Ahmedabad, Hyderabad, Delhi (Agra), Srinagar leh Kashmir-a khawpui dang pahnih Gulmarg leh Mari-ah te a zin kual thin a. Tuna Pakistan ram lo ni taah hian Karachi bakah Lahore leh Rawalpindi-ah pawh programme an nei thin a. Heng khua an fan hnuah hian ram pawn lamah Barain, Kuwait, Teheran (Iran), Baghdad (Iraq), Beirut (Lebanon), Damascus (Syria- Kawtthler ngil awmna –c.f Tirhkohte Thiltih 9:11); Alexandria, Naples leh Rome khuaah te zai leh lamin Hotels leh Restaurants-ah hna an thawk leh ta zel a. Heng hi 1949 lai khan a ni a, 1950 leh 1951-ah Asia ram lamah ve thung, Ceylon khawpui Colombo-a tanin Singapore, Djakarta leh Philippines khawpui Manilla-ah an kal leh a, Manilla-ah phei chuan thla nga ngawt an awm a. An lam dan ber hming chu Hawaiin Dance a ni a, Gypsy Dance, Spanish Dance, Continental Dance, Hungarian Dance leh American Dance an tih ang chite pawhin an lam thin bawk a, Pu Sena (an pawlah chuan Sunny tiin an ko) tel vena berte chu Hawaiin Dance bakah Tango, Rumba leh Wales dance-ah te a ni a, heng an lam rem tur hla an sak leh rimawi an tum thinah Sap hla chauh hmang lovin amah Pu Sena hla phuah leh a thluka siam te ngei pawh hi an hmang tel ve fo thin.

A vanduai asiamin 1955-a Aizawl-a a lo chhuah leh hnu lawkah Pu Sena hian T.B. natna a vei hman reng mai a, Presbyterian Church Synod Hospital Durtlangah thla sarih zet, 1955 October atanga 1956 May thla thleng enkawl a ni a. Hetia damdawi ina na tuara a awm lai hian Mizo literature tihausatu tangkai tak leh Kristian hla tha tak tak te, Mizoram mawina hla te a phuah chhuak leh thei ta nghe nghe a. Durtlanga a hla phuah chuai thei tawhlo te chu ‘Tlantu Lalnunnema’, ‘Kan damchhung, kan damlai ni’, ‘Siamtu Pathian tan’ tih leh ‘Par mawi tin bawm’ tih te hi a ni a. Durtlanga a hla phuahte hi Pu Sena hla ropui ber berte an nih chiah loh pawhin chhinchhiah tlak ber berte zinga mi zawng a ni ngei mai.                            

Chutia T.B a vei a lo dam leh hlim hlawtah chuan All India Radio lam hotu pakhat J.D.Baveja Aizawlah a lo zin hlauh mai a, Gauhati-ah AIR Mizo Unit neih tum lai tak a lo ni a. Tichuan Pu Sena chu April 1, 1957 atang khan a pension 1982 November 30 thleng All India Radio-a Mizo Announcer a ni ta a. Gauhati-ah hna a zawm phawt a, 1963 kum bul retah Shillong-ah a insawn chho va, 1965-ah (1922 December 1-a Aizawl Mission Venga piang a ni a, hetih hunah hian kum engzat nge a nih le- chhiarkawp danin han chhut the u) Disola Lyngdoh nen Shillong-ah, Rev. Biaktluanga kutah Mizo tawngin an innei a, tunah hian an fate 6, mipa 2 leh hmeichhia 4 nen June 1986 atang khan Mission veng Aizawlah an khawsa mek a ni.                                                                                                                                                            P.S.Chongthu hi fiamthu thiam (humorist cum joker), rimawi tum thiam (musician) leh hla phuah thiam (poet) a ni. Heng a nihna te hi chhui fe tham vek an ni a, Musician a nih thu pawh kan tarlang tel zauh zauh lo theilo vang a. A hla phuah 48 kan tih hote kha a buin chhut chhuah vek tawh an nih avangin a hla thu (text) erawh chu kan ziak lang tam hran lo vang a. Heng hla 48 bakah hian Pu Sena hian hla phuah a la nei ngei mai, chungte pawh chu he seminar zarah leh mi thahnemngai te zarah la hriatchhuah leh ngei pawh kan inbeisei e. Pu Sena hla phuahte chu hlawm li lian deuh deuhvah a then theih a, (1) Lengzem hlaa (Love song) 26, (2) Pathian hla (Ballads) 3 an ni a. Ballads pathum tih loh hi chu thluk nei, sak theih vek a ni a. Heng hla 45 zingah hian Vuak thum hla muang, Walts beat-a sak mi an tam ber a, 28 tlawng mai an ni a. Pu Sena tih leh Waltz beat tih hi hla thluk chik mite tan chuan thil inhmeh leh kalkawp, sawi fin remchang tak a ni. Chu bakah Pu Sena hi Mizo hla (Lengzem leh Pathian hla) Waltz beat-a sak chu Mizo hla phuahtu Hmahruai pawimawh tak a ni tih erawh chu phat rual a ni lo. Sap tawngin ‘P.S. Chongthu, the waltz beat poet’ kan ti thei ang.                                                             

Pu Sena hla phuah ang lova Zoram chhung leh pawna lo sak tawh thin kan hriat theih ang apiangte I’n tarlang phawt teh ang..

            1. ‘Chhingkhual lenmawi’ tih hi Pu Sena (mipa) phuah a nih kan hriat vang emaw ni dawn ni ‘Chhingkhual lenmawii’ tiin sak a ni ta thin a. Mipa pawh hmeichhia pawhin an hman theih ve ve turin a tawpa ‘I’ emaw ‘a’ emaw awm lovin ‘Chhingkhual lenmawi’ a ti ta mai zawk a ni. A tlar pum pawh ‘Suihlung len tu ber chu Chhingkhual lenmawii’ tih ni lovin ‘Suihlung lentu reng chu Chhingkhual lenmawi’ tih mai a ni.

            2. ‘Aw, min hrilh rawh zanin ngeiah’ tih tak pawh hi Pu Sena chuan, ‘Aw min hrilh rawh zaninah ngei’ a ti zawk a ni. Hei hi a hla sak laia a hla thu lam rik nuam leh fiah atana rem a ni a.

            3. ‘I kianga awm hi ka ning lo’ ti-a sak pawh hi a phuah dan tak chu ‘I kianga awm hi ka kham lo’ tih a ni bawk.

            4. ‘Bei nge sei run dung’ tih hmachhuan zelin, ‘Zui zel nang che aw, nang ngei hi’ tia lo sate pawh an awm a, hei pawh hi, ‘Bei nge sei run dung’ tih hmachhuan rengin, ti-a a phuah a ni.

            5. ‘Aw, I tello duhlai Valmawi’ tih hla hi sak dan hrang tam pawl tak a ni nghe nghe. Chang khatna “zankhua lo tlaiin kan khartung….’ Tiin a intan a, chang hnihna tlar khatna thu tur chu – Hmanah chuan hlim te’n buan ang pawm ve a, tih a ni leh a, a chang thumna tlar khatna leh tlar hnihna te chu – Kum sul lo vei se, tawng leh ang Imaw, Thal tui ang kan nghah Valmawia; tih an ni leh a ni. Chang hnihna leh chang thumna vuah inthleng an awm nual, tin, Pu Sena phuah tel loh thu eng chang emaw ber tlar bulah – ‘Engtikah dar ang tawng leh ang imaw’ tih lo sa tel te pawh an awm ta. Hei hi sim nghal tawh a duhawm hle.

            6. SIAMTU PATHIAN TAN tih hla chang hnihna tlar hnihna tawpa Thilsiam tinrengin an thantir, tih pawh ‘thantir’ ti-a ziak chu ziak dan diklo a ni.

            Hla 48 a phuah zinga 7 tih loh chu amah Pu Senan a thil tawn mek emaw, a nunhlui emaw leh a thil hmuh atanga a phuah chhuah an ni hlawm a, hla lenglawng zinga 3 (Ramsa hla, Phung hla leh Mo hruai hla) te leh Pathian hla pakhat ‘Ni ropui tak chu’ tih te hi chu miin phuah tura an ngen anga phuah a ni a. Lengzem hla a phuah hnem ber tih kan sawi tawh a, Pathian hla pasarih (7) a phuahte hi lo chhui hmasa ber ila. Ama sawi danin hla pathum, ‘Siamtu Pathian tan’, ‘Kan Damchhung ni’ tih leh ‘Tlantu Lalnunnema’ tih te hi T.B. veia Damdawiin-a awm ve tho Pastor Zosangliana sermon atanga a siam an ni hlawm a; ‘Biak in run’ tih hi Guwahati atanga Aizawl AIR duty-a a lo zin tuma a phuah a ni a, Krismas hla P.S.Chongthu in a phuah chhun ‘Van Lal fa’ tih hi All India Radio-a Zaipawl (Group) in an record duh avanga a phuah a ni leh a, ‘Ni ropui tak chu’ tih pawh hi Shillong-a Chhandamna Campaign laia Campaign hla rem tur tinzawna Male Voice sak atana a phuah chhuah a ni. Heng a Pathian hla phuahte pawh hian belhchian an dawl hle hlawm a ni.          

            P.S. Chongthu hla phuah dana thil chhinchhiahtlak tak leh amah Pu Sena fakawmna riau chu, a hla phuah reng reng hi a Mizo riau zel hi a ni. Mizoram pawn, Mizo pawh tumah chenpui a neih loh laiin Bangalore atang leh Karachi atang daih te pawhin Mizo tak hla, Lengzem pawh hla lenglawng pawh a rawn phuah thei a. ‘Sialsuk khua’ tih te hi Mizorama kum li zet a chhuahsan hnua a pa (Ch.Pasena) lehkhathawn a hmuh atangin a phuah chhuak thei daih mai a ni.                           

            A hla thu hmanah hian 1940 chhova a hman leh 1990 hnaih tawh lama a thu hman a danglam tehchiam lo.  A hla phuah hmasak ho leh a phuah tirh atanga kum 20 zet hnua a phuahte hriat hran hleih theih loh khawpin ‘language unity’ a vawng tha a. P.S.Chongthu hla phuaha kan hmuh Mizo hla-thu thenkhat, hla phuahtu dang pawhin an hman ve tho thenkhat leh an awmzia lo tarlang leh hlek ila.

Leng hawr karah     -          Hnahthel zingah                                                                 khui                                        - tawp; (khui lo- tawp lo, chawl lo)                                  sin                                           - kensak; keng                                                                      dawh sangpar                      - luhkapui                                                                             ser ang cham                        - reh lo; hlui theilo                                                               Dawngral                              - ral lehlam                                                                           Sik anga khel lo                    - lo thleng ngei ngei (tur)                                                   Mual ang nuar                     - chawl; kal tawp                                                                Nel thil                                   - leitlang hlawm; lung phihrit                                          Min chhel                              - lei min                                                                                 vawng                                    - tam, thahnem                                                       

P.S. Chongthu hla phuahte mi chi hrang hrangin an lo hriata an sak chhuah changa an rilru a tawh dan leh an ngaihhlut chen chu kan sawi phak lovang a, a hla phuahte hi a phuah tirh la laah chuan an lar chhuak zung zung vek lo niin a lang. Amah All India Radio lama a thawh tak a chinah sak an hlawh ta zual a,tin, THALAI HLABU buatsaihtu Pu Rokunga khan a hla bu chhut hnihna (Second Revised and Enlarged Edition) 1956-ah khan P.S.Chongthu hla phuah paruk a chuantir a. Chungte chu 1956 chhut THALAI HLABU-a an Nambar nen –

            No. 72             - Sialsuk khua                                                                                              No. 123           - Siamtu Pathian tan                                                                                   No. 84                        - Par mawi tin bawm                                                                                   No. 125           - Tawngtaina Hla                                                                                         No. 117           - Tlantu Lal Nunnema                                                                                No. 126           - Kan damchhung ni

Kawng dang danga mi mal leh khawtlang tan te, Zaipawl leh mal zai-a hla sa thinte tana a tangkainate chhut tel tehchiam lovin, a hla phuahte ngun taka biha, zir chianga dilchhut taka bel vang vangin 1989 April thla khan P.S.Chongthu hi ‘hla phua thiam’ tak tak, chawimawi tlak nia hriain kum nga dana mi pakhat chauh hnena an hlan thin ACADEMY AWARD 1989 chu Mizo Academy of Letters-in an pawl kum 25 tlin lawmna SILVER JUBILLEE hman niin a hlan ta nghe nghe a ni.           

Hetianga hla phuah thiam, rimawi tum thiam leh Mizo literature tihausatu pakhat, kum 50 vel lai a hla Zofaten an lo sak chhoh tawh, vawiin ni thlenga kan zinga a la awm hi thil vanneihthlak tak  a ni. A hla phuah ni leh thla hre kim vek thei tawh lo mah ila, a phuahna hmun leh a phuah kumte hriat theih a ni hi a tihzia phawt a, a hla phuah dawn boruak te pawh zawh theih a la ni reng a. A saka sak chi hla duhawm tak tak te leh Recitation-a hman chi hla tangkai tak tak phuahtu Pahlira Sena Chongthu DAM RENG RAWH SE.

                        P.S.Chongthu hla phuahte :

1. AW ka ngai bang dawn lo                                   
2. Par thing ang vul leh rawh            
3. Chuailopari                                                           
 4. Tawnmang mawl mai a lo ni        
5. Tlai tla eng rii riai hnuaiah                                
6. I kianga awm hi ka kham lo           
 7. Chhaktiang chhawrthla                                      
8. Bei nge sei run dung                   
9. Aw min hrilh rawh zaninah ngei                      
10. Ka hmangaih che                      
 11. Suihlung lentu                                                    
12. A falte’n nang nen                     
13. Nun hlui                                                                          
14. Duhlai lenmawi                         
15. Chantawka khuarel                                           
16. Duhlai valmawi                          
17. Ka kiangah                                                          
18. Ka lungkham ber                        
19. Ka duh ber che, ka ngai che                             
20. Ka dil che                                                
21. Ka thlang che                                                     
22. Tleitir lenlai                                    
23. Chhingkhual lenmawi                                     
24. Sam ang ka then hnu                    
25. Phu loh leng                                                      
26. Laikhum a zau laiah                    
27. Siamtu Pathian tan                                          
28. Kan damchhung ni                      
29. Tlantu Lalnunnema                                          
30. Tawngtaina hla                                 
31. Biak in run                                                          
32. Van Lal fa                              
33. Ka nu                                                                   
34. Perhkhuang tingtang val    
35. Sialsuk khua                                                       
36. Par mawi tin bawm                    
37. Nauban par                                                         
38. Nuaithang par                                  
39. Thal favang ni                                                    
40. Thlasik kawng                                  
41. Phung hla                                                                        
42. Arsa                                              
43. Leng uchuaki                                                     
44. Zawngte pipu uai                       
45. Utawk leh choak                                                            
46. Ni ropui tak chu                         
47. Nghilh lohna par                                                
48. Mo hruai hla


Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia