37. P.S. CHONGTHU
LEH A HLATE
R.Lallianzuala
P.S. Chongthu hi a
hla phuah thiam avanga Mizo Academy of Letters-in ACADEMY AWARD, 1989 April 27-
a Aizawl Vanapa Hall-a a hlan tak kha a ni a, a hla phuah kan hriat chian
theihzat chu 48 a ni a, heng zinga
pathum hi chu a saka sak chi a ni lem lo, a chhama chham chhuah (Recitation-a
hman) chi, thawnthu hla ‘Ballads’ an ni a, a dang 45 te chu hla sak mi vek an
ni a, a thluk pawh a phuahtu Pu Sena hian a thu ken nena inmil tha takin a siam
nghal vek a ni.
Pu
Sena hi Upa Ch.Pasena (1893-1961) fa
pathumna a ni a, a ute hi mipa ve ve (R.Zuala leh Biakchhunga) an nih vangin
a hming satuin Pahlira tiin a sa a,
amaherawhchu a sen tet lai ata tawh “Sena” tih hming hi a pu a, mi kohna
tlanglawn zawk a ni reng a. All India Radio-a thupuangtu a nih tak achinah a
hming pumah Pahlira Sena Chongthu tiin puan a ni ta zel a ni. 1939-ah Govt.
High School Shillong-ah Class-IX a passed a, chu chu a lehkha zir san tawp a ni
ta. Kum 1940 ah hla a phuah tan a, 1941-ah pakhat a phuah belh leh a,
1943-1944-ah hla 10 a phuah leh a. India Independent hlim 1947 khan hla pathum
a phuah leh a, chumi hnuah 1956-ah hla a phuah chhunzawm leh zel a,
1957,58,59,60,61 leh 1964 ah te a phuah chhunzawm leh zauh zauh zelin 1968
thleng khan hla a la phuah a. 1984 kumah hla pakhat phuah lehin 1988-ah hla 3 a
phuah leh a ni. Heng a hla phuah 40 chuang zet zinga 29 te chu Mizoram pawna a
phuah an ni a, hla sawm leh pakhat phei hi chu Mizo tumah biak tur a neih loh
lai, hnam dang hlir zinga a khawsak laia a phuah an ni. Chutiang chu ni mahse,
Pu Sena hlate hi an ‘Mizo’ ru riau hlawm vek mai.
Khawvel
Indopui II-na chhuah lai khan tawng lettu (interpreter) atangin sawrkar hna a
thawk tan a, chumi hnuah Royal Indian Air Force (RIAF) ah a lut leh a, he
RIAF-a a awm lai hian Bangalore-ah hla 2, Calcutta-ah hla 5 a phuah nghe nghe.
RIAF a chhuahsan hnuah Music leh Dance lamah hna kum 10 chhung lai a thawk leh
a, chuta a telna band party hming chu ‘Roman Francisco and his Hawaiian
Serenader’s’ tih a ni a, an hotu ber Phillipino mi Roman Francisco-a hming
chawia chu pawl hming chu sak a ni. He Band Party-ah hian tingtang tumtu ber
(Lead Guitarist) leh lammi (artist) a ni a, a tul angin Double Bass leh Jazz
Drums a ‘double’ thin bawk. He zai leh lam Pawl-a a tel hnu hian Karachi
(Pakistan khawpui ber ni thin) ah (Mizo tumah awm ve hauh lohnaah) hla pali a
phuah leh bawk.
Kum
1944 atanga 1955 chhung band Party-a a awm chhung chuan Pu Sena hi India rama
khawpui lian deuh deuh Calcutta, Allahabad, Kanpur, Madras, Bombay, Pune,
Ahmedabad, Hyderabad, Delhi (Agra), Srinagar leh Kashmir-a khawpui dang pahnih
Gulmarg leh Mari-ah te a zin kual thin a. Tuna Pakistan ram lo ni taah hian
Karachi bakah Lahore leh Rawalpindi-ah pawh programme an nei thin a. Heng khua
an fan hnuah hian ram pawn lamah Barain, Kuwait, Teheran (Iran), Baghdad
(Iraq), Beirut (Lebanon), Damascus (Syria- Kawtthler ngil awmna –c.f Tirhkohte
Thiltih 9:11); Alexandria, Naples leh Rome khuaah te zai leh lamin Hotels leh
Restaurants-ah hna an thawk leh ta zel a. Heng hi 1949 lai khan a ni a, 1950
leh 1951-ah Asia ram lamah ve thung, Ceylon khawpui Colombo-a tanin Singapore,
Djakarta leh Philippines khawpui Manilla-ah an kal leh a, Manilla-ah phei chuan
thla nga ngawt an awm a. An lam dan ber hming chu Hawaiin Dance a ni a, Gypsy
Dance, Spanish Dance, Continental Dance, Hungarian Dance leh American Dance an
tih ang chite pawhin an lam thin bawk a, Pu Sena (an pawlah chuan Sunny tiin an
ko) tel vena berte chu Hawaiin Dance bakah Tango, Rumba leh Wales dance-ah te a
ni a, heng an lam rem tur hla an sak leh rimawi an tum thinah Sap hla chauh
hmang lovin amah Pu Sena hla phuah leh a thluka siam te ngei pawh hi an hmang
tel ve fo thin.
A
vanduai asiamin 1955-a Aizawl-a a lo chhuah leh hnu lawkah Pu Sena hian T.B.
natna a vei hman reng mai a, Presbyterian Church Synod Hospital Durtlangah thla
sarih zet, 1955 October atanga 1956 May thla thleng enkawl a ni a. Hetia
damdawi ina na tuara a awm lai hian Mizo literature tihausatu tangkai tak leh
Kristian hla tha tak tak te, Mizoram mawina hla te a phuah chhuak leh thei ta
nghe nghe a. Durtlanga a hla phuah chuai thei tawhlo te chu ‘Tlantu
Lalnunnema’, ‘Kan damchhung, kan damlai ni’, ‘Siamtu Pathian tan’ tih leh ‘Par
mawi tin bawm’ tih te hi a ni a. Durtlanga a hla phuahte hi Pu Sena hla ropui
ber berte an nih chiah loh pawhin chhinchhiah tlak ber berte zinga mi zawng a
ni ngei mai.
Chutia
T.B a vei a lo dam leh hlim hlawtah chuan All India Radio lam hotu pakhat
J.D.Baveja Aizawlah a lo zin hlauh mai a, Gauhati-ah AIR Mizo Unit neih tum lai
tak a lo ni a. Tichuan Pu Sena chu April 1, 1957 atang khan a pension 1982
November 30 thleng All India Radio-a Mizo Announcer a ni ta a. Gauhati-ah hna a
zawm phawt a, 1963 kum bul retah Shillong-ah a insawn chho va, 1965-ah (1922
December 1-a Aizawl Mission Venga piang a ni a, hetih hunah hian kum engzat nge
a nih le- chhiarkawp danin han chhut the u) Disola Lyngdoh nen Shillong-ah,
Rev. Biaktluanga kutah Mizo tawngin an innei a, tunah hian an fate 6, mipa 2
leh hmeichhia 4 nen June 1986 atang khan Mission veng Aizawlah an khawsa mek a
ni. P.S.Chongthu hi fiamthu thiam
(humorist cum joker), rimawi tum thiam (musician) leh hla phuah thiam (poet) a
ni. Heng a nihna te hi chhui fe tham vek an ni a, Musician a nih thu pawh kan
tarlang tel zauh zauh lo theilo vang a. A hla phuah 48 kan tih hote kha a buin
chhut chhuah vek tawh an nih avangin a hla thu (text) erawh chu kan ziak lang
tam hran lo vang a. Heng hla 48 bakah hian Pu Sena hian hla phuah a la nei ngei
mai, chungte pawh chu he seminar zarah leh mi thahnemngai te zarah la
hriatchhuah leh ngei pawh kan inbeisei e. Pu
Sena hla phuahte chu hlawm li lian deuh deuhvah a then theih a, (1) Lengzem
hlaa (Love song) 26, (2) Pathian hla (Ballads) 3 an ni a. Ballads pathum tih
loh hi chu thluk nei, sak theih vek a ni a. Heng hla 45 zingah hian Vuak thum
hla muang, Walts beat-a sak mi an tam ber a, 28 tlawng mai an ni a. Pu Sena tih
leh Waltz beat tih hi hla thluk chik mite tan chuan thil inhmeh leh kalkawp,
sawi fin remchang tak a ni. Chu bakah Pu Sena hi Mizo hla (Lengzem leh Pathian
hla) Waltz beat-a sak chu Mizo hla phuahtu Hmahruai pawimawh tak a ni tih erawh
chu phat rual a ni lo. Sap tawngin ‘P.S. Chongthu, the waltz beat poet’ kan ti
thei ang.
Pu Sena
hla phuah ang lova Zoram chhung leh pawna lo sak tawh thin kan hriat theih ang
apiangte I’n tarlang phawt teh ang..
1. ‘Chhingkhual lenmawi’ tih hi Pu Sena (mipa) phuah a
nih kan hriat vang emaw ni dawn ni ‘Chhingkhual lenmawii’ tiin sak a ni ta thin
a. Mipa pawh hmeichhia pawhin an hman theih ve ve turin a tawpa ‘I’ emaw ‘a’
emaw awm lovin ‘Chhingkhual lenmawi’ a ti ta mai zawk a ni. A tlar pum pawh
‘Suihlung len tu ber chu Chhingkhual lenmawii’ tih ni lovin ‘Suihlung lentu
reng chu Chhingkhual lenmawi’ tih mai a ni.
2. ‘Aw, min hrilh rawh zanin ngeiah’ tih tak pawh hi Pu
Sena chuan, ‘Aw min hrilh rawh zaninah ngei’ a ti zawk a ni. Hei hi a hla sak
laia a hla thu lam rik nuam leh fiah atana rem a ni a.
3. ‘I kianga awm hi ka ning lo’ ti-a sak pawh hi a phuah
dan tak chu ‘I kianga awm hi ka kham lo’ tih a ni bawk.
4. ‘Bei nge sei run dung’ tih hmachhuan zelin, ‘Zui zel
nang che aw, nang ngei hi’ tia lo sate pawh an awm a, hei pawh hi, ‘Bei nge sei
run dung’ tih hmachhuan rengin, ti-a a phuah a ni.
5. ‘Aw, I tello duhlai Valmawi’ tih hla hi sak dan hrang tam
pawl tak a ni nghe nghe. Chang khatna “zankhua lo tlaiin kan khartung….’ Tiin a
intan a, chang hnihna tlar khatna thu tur chu – Hmanah chuan hlim te’n buan ang
pawm ve a, tih a ni leh a, a chang thumna tlar khatna leh tlar hnihna te chu –
Kum sul lo vei se, tawng leh ang Imaw, Thal tui ang kan nghah Valmawia; tih an
ni leh a ni. Chang hnihna leh chang thumna vuah inthleng an awm nual, tin, Pu
Sena phuah tel loh thu eng chang emaw ber tlar bulah – ‘Engtikah dar ang tawng
leh ang imaw’ tih lo sa tel te pawh an awm ta. Hei hi sim nghal tawh a duhawm
hle.
6. SIAMTU PATHIAN TAN tih hla chang hnihna tlar hnihna
tawpa Thilsiam tinrengin an thantir, tih pawh ‘thantir’ ti-a ziak chu ziak dan
diklo a ni.
Hla 48 a phuah zinga 7 tih loh chu amah Pu Senan a thil
tawn mek emaw, a nunhlui emaw leh a thil hmuh atanga a phuah chhuah an ni hlawm
a, hla lenglawng zinga 3 (Ramsa hla, Phung hla leh Mo hruai hla) te leh Pathian
hla pakhat ‘Ni ropui tak chu’ tih te hi chu miin phuah tura an ngen anga phuah
a ni a. Lengzem hla a phuah hnem ber tih kan sawi tawh a, Pathian hla pasarih
(7) a phuahte hi lo chhui hmasa ber ila. Ama sawi danin hla pathum, ‘Siamtu
Pathian tan’, ‘Kan Damchhung ni’ tih leh ‘Tlantu Lalnunnema’ tih te hi T.B.
veia Damdawiin-a awm ve tho Pastor Zosangliana sermon atanga a siam an ni hlawm
a; ‘Biak in run’ tih hi Guwahati atanga Aizawl AIR duty-a a lo zin tuma a phuah
a ni a, Krismas hla P.S.Chongthu in a phuah chhun ‘Van Lal fa’ tih hi All India
Radio-a Zaipawl (Group) in an record duh avanga a phuah a ni leh a, ‘Ni ropui
tak chu’ tih pawh hi Shillong-a Chhandamna Campaign laia Campaign hla rem tur
tinzawna Male Voice sak atana a phuah chhuah a ni. Heng a Pathian hla phuahte
pawh hian belhchian an dawl hle hlawm a ni.
P.S. Chongthu hla phuah dana thil chhinchhiahtlak tak leh
amah Pu Sena fakawmna riau chu, a hla phuah reng reng hi a Mizo riau zel hi a
ni. Mizoram pawn, Mizo pawh tumah chenpui a neih loh laiin Bangalore atang leh
Karachi atang daih te pawhin Mizo tak hla, Lengzem pawh hla lenglawng pawh a rawn
phuah thei a. ‘Sialsuk khua’ tih te hi Mizorama kum li zet a chhuahsan hnua a
pa (Ch.Pasena) lehkhathawn a hmuh atangin a phuah chhuak thei daih mai a ni.
A hla thu hmanah hian 1940 chhova a hman leh 1990 hnaih
tawh lama a thu hman a danglam tehchiam lo.
A hla phuah hmasak ho leh a phuah tirh atanga kum 20 zet hnua a phuahte
hriat hran hleih theih loh khawpin ‘language unity’ a vawng tha a. P.S.Chongthu
hla phuaha kan hmuh Mizo hla-thu thenkhat, hla phuahtu dang pawhin an hman ve
tho thenkhat leh an awmzia lo tarlang leh hlek ila.
Leng hawr karah -
Hnahthel zingah khui - tawp; (khui lo- tawp lo, chawl
lo) sin - kensak; keng dawh
sangpar - luhkapui ser ang cham - reh lo; hlui theilo Dawngral -
ral lehlam Sik anga khel lo -
lo thleng ngei ngei (tur) Mual ang nuar - chawl; kal tawp Nel thil - leitlang hlawm; lung phihrit Min chhel -
lei min vawng - tam, thahnem
P.S.
Chongthu hla phuahte mi chi hrang hrangin an lo hriata an sak chhuah changa an
rilru a tawh dan leh an ngaihhlut chen chu kan sawi phak lovang a, a hla
phuahte hi a phuah tirh la laah chuan an lar chhuak zung zung vek lo niin a
lang. Amah All India Radio lama a thawh tak a chinah sak an hlawh ta zual
a,tin, THALAI HLABU buatsaihtu Pu Rokunga khan a hla bu chhut hnihna (Second
Revised and Enlarged Edition) 1956-ah khan P.S.Chongthu hla phuah paruk a
chuantir a. Chungte chu 1956 chhut THALAI HLABU-a an Nambar nen –
No. 72 -
Sialsuk khua No. 123 - Siamtu Pathian tan No. 84 - Par mawi tin bawm No. 125 - Tawngtaina Hla No. 117 - Tlantu Lal Nunnema No. 126 - Kan damchhung ni
Kawng dang danga mi mal leh
khawtlang tan te, Zaipawl leh mal zai-a hla sa thinte tana a tangkainate chhut
tel tehchiam lovin, a hla phuahte ngun taka biha, zir chianga dilchhut taka bel
vang vangin 1989 April thla khan P.S.Chongthu hi ‘hla phua thiam’ tak tak,
chawimawi tlak nia hriain kum nga dana mi pakhat chauh hnena an hlan thin
ACADEMY AWARD 1989 chu Mizo Academy of Letters-in an pawl kum 25 tlin lawmna
SILVER JUBILLEE hman niin a hlan ta nghe nghe a ni.
Hetianga
hla phuah thiam, rimawi tum thiam leh Mizo literature tihausatu pakhat, kum 50
vel lai a hla Zofaten an lo sak chhoh tawh, vawiin ni thlenga kan zinga a la awm
hi thil vanneihthlak tak a ni. A hla
phuah ni leh thla hre kim vek thei tawh lo mah ila, a phuahna hmun leh a phuah
kumte hriat theih a ni hi a tihzia phawt a, a hla phuah dawn boruak te pawh
zawh theih a la ni reng a. A saka sak chi hla duhawm tak tak te leh
Recitation-a hman chi hla tangkai tak tak phuahtu Pahlira Sena Chongthu DAM
RENG RAWH SE.
P.S.Chongthu hla phuahte :
1. AW
ka ngai bang dawn lo
2.
Par thing ang vul leh rawh
3.
Chuailopari
4.
Tawnmang mawl mai a lo ni
5. Tlai
tla eng rii riai hnuaiah
6.
I kianga awm hi ka kham lo
7.
Chhaktiang chhawrthla
8. Bei nge sei run dung
9.
Aw min hrilh rawh zaninah ngei
10.
Ka hmangaih che
11. Suihlung lentu
12. A falte’n nang nen
13.
Nun hlui
14. Duhlai lenmawi
15.
Chantawka khuarel
16. Duhlai valmawi
17.
Ka kiangah
18.
Ka lungkham ber
19.
Ka duh ber che, ka ngai che
20. Ka dil che
21.
Ka thlang che
22. Tleitir lenlai
23.
Chhingkhual lenmawi
24. Sam ang ka then hnu
25. Phu loh leng
26. Laikhum a zau laiah
27. Siamtu Pathian tan
28. Kan damchhung ni
29. Tlantu Lalnunnema
30. Tawngtaina hla
31. Biak in run
32.
Van Lal fa
33.
Ka nu
34.
Perhkhuang tingtang val
35. Sialsuk
khua
36. Par mawi tin bawm
37. Nauban par
38.
Nuaithang par
39.
Thal favang ni
40. Thlasik kawng
41. Phung hla
42. Arsa
43. Leng uchuaki
44. Zawngte pipu uai
45.
Utawk leh choak
46. Ni ropui tak chu
47. Nghilh lohna par
48.
Mo hruai hla
Comments
Post a Comment