34. NUCHHUNGI RENTHLEI
LEH A HLATE
L.T.
Muana
I thovang u, leng zawng hian, Zirna hi I chawisang ang
u; Kan Zoram par ang a vul
nan, Malsawmtu Van Lalzaran.
He hla phuahtu Nuchhungi
Renthlei hi Zofaah chuan nu ropui berte zinga mi a ni ngei ang. Khawvel Indopui
hmasa intan kum chiah 14 February 1914 khan Lunglei lam Lal Thantluanga khua
Ralvawngah khawvel eng a hmu tan a. Vanduaina leh retheihna in a tette atangin
a tuam vel a, kum hnih awrh a nihin a pa Hminglianan a boralsan a, a nu
Lalthanglovi Zadeng hovin naupang la berh ve tak tak pangate chu an khawsa naw
naw a, hmeichhia vek, a tê ber hmingah pawh Nuchhungi an tih phah hial, pa tel
lova nu rethei takin a han tulpui chu an lainat awm takzet mai! Chu a chhapah
kum thum mi chauh a nihin Nuchhungi hian duatna leh chaw tha ei tur nei lo nen,
pum nâ benvawn a nei leh ta nghal! Khawsak nawm deuh na beiseiin Vai hnaih
Chawngpuiah an pem a, kum ruk a nih pawin a pum na in ziaawm lam a pan thei ta
chuang si lo. A tawpah a nu mangangin Baptist Missionary Sap nurse Pi Daktori
(Miss Dick) leh Pi Zirtiri (Miss E.M. Chapman, Zirtiri College an din phah takna
hi) Serkawna awmte hnenah chuan an lum lut ta rawih mai! Annin an lo khawngaih
em em a, Hmeichhe Boarding School-ah Nuchhungu chu an kai lut ve ta nghal a,
lehkha a zir tan ve ta a ni. A nu te chu Pathian thu awih an lo nih tak veleh
mi huat an hlawh a, am chhung leh khatte kut an tuar bawk. Sawrkar lamin an
kuli tir chamchi bawk nen, Mission Sapte chuan an khawngaih em em a, Serkawnah
an vain an rut thla ta vek nghe nghe a ni.
Nuchhungi hian kum 1927-ah Lower Primary a pass a,
1929-ah Upper Primary a pass leh a, 1934-ah Middle English a pass ta. Hemi kum
vek atang hian Hmeichhe School-ah a thawk nghal a, a thawh that em avangin
“Certificate of Honours” 1959-ah khan an pe ta hial a ni. 1974 kum atang phei
chuan pre-primary Teachers’ Training Centre-ah an pawt peng reng a, kum 1983
February-ah a lo pension ta a ni.
Kum 1942-ah Pukpui tlangval Rualkhuma Ralte nen an innei
a, thil mak tak pakhat chu a pasal neih atang hian a pumna benvawn vei, a
buaipui ruk hle thin chu hnara hlit phawi ang huaiin a reh hlauh mai. A pasal
hi Kohhran Upa a ni a, fa chhuanawm tak tak mipa 1 leh hmeichhia panga lai
neiin makpa fel tak tak a nei bawk.
Nuchhungi hian talent hrang hrang a neih zinga pakhat chu
thu a thiam hi a ni. A tette atangin thawnthu a hre thei em em a. A sawi thiam
bawk a, a phuahchawp ngawt pawh a thianten an ngaithla huai huai thin a ni. A
thawnthu siam thenkhat te chu hun rei tak Zoram pumah Primary School Text buah
an hmang a, “Zirna bulbu” te, “Premier” te, “Serkawn Graded Book I, II, III.”
Te a ni. “Mizo naupang infiamna bu tih te, Hla te, Red Indian mipa naupang” tih
te, “Khawvel naupang” tih te, “Savawm pathum” tih te leh Drama leh Play dangte
a ziak bawk.
Heng bakah hian Exercise neih hi naupangte zingah a uar
pui em em a, sikula a thawh chhung zawng deuh thaw in Drill Teacher a ni. Stic
Drill te, Wand Drill te leh Games chi hrang hrang zirtirtu ah a tang bawk. A
Cheraw kan thiam hi a hmingthang hle a, suk hman atanga mautlawn hman titantu a
ni a, dan thar chi hrang hrang, hmawlhte leh ribbon rawng hrang hrang keng
chunga kân te leh kan dan chi hrang hrang tilartu a ni.
Kohhran lamah theihtawp chhuah mi a ni a. Kum 1939-a G.A
(Girls Auxiliary) Pi Zirtiri ten a han din khan kut leh ke berah an nei a.
Pianphungah Pi Nuchhungi hi hruaitu mi renga piang, aw tha leh thusawi fiah
thiam, mi hneh thei tak a ni. BKHP (Baptist Kohhran Hmeichhe Pawl) a lo din
khan kum 10 chhung zet Chairman ah thlan a ni. Rawngbawlna hrang hrangah
hmahruaitu leh sulsu tu ni zelin, a dam phawt chuan Sunday School a thlah thlam
ngailo. Piangthar tha, Pathian zah mi leh a tana inhmang tlat mi a nihna hi an
chhungkaw malsawmna hnar a ni.
Nuchhungi
hla phuahte : Nuchhungi ropuina ber chu hlaphuah thiam ah a
ni. Kum 8 mi lek a nih a Serkawn Hmeithai Veng a an awm laiin hla inchhang
naupang ho infiam nan a phuah tan a.
Zawttuin :
Kan vangah hian tute nge cheng? Chhawntuin : Keimahni leh keimahni
Tiin
hla mawlte hmangin naupang rual an in au tuar tuar thin a, a larin mi
rilruah “riau” neiin an theihnghilh thei ngailo a ni. An ran vulh – ui leh kel,
vawk leh arte pawh an hming a phuah kim vek a ni. Amaherawhchu, Nuchhungi hian
hla a phuah dawn reng reng in mawlhtu emaw, lunglen vang emawa phuah a nei lo
va, hei hi a danglamna a ni. A tul tihna in a ur thlu a, thangthar leh piang
leh zel turte tan ro hlu a vawn that tul nia hriatna leh naupangte nun huaina
atan a phuah ber.
Amah ngeiin, “Pathianin talent min kawltir hi naupangte
tan a ni a, naupangte hi Pathian fate an ni si a, ka fate pawh an ni bawk,” a
ti hial reng a ni.
Serkawna
Mipa School-ah kum tin hla thar tha tak takte phuahin contest ropui tak an nei
thin a. Hmeichhe school lamah ve thung chuan hla thar haihchham dalah
Exhibition-a sak turin Nuchhungi hian a phuah ve thin. Amaha thil inthup chu
tulna avangin Pi Zirtiri hian in a phawrh sak a, naupangte tuipui chi leh thiam
awlsam tam tak a phuah phah ta a ni. Nuchhungi hian “Hmeichhe pasal thate” tiin
Zirtiri hi a ziak hial reng a ni. Pi Zirtiri hian Zirna ah a hruai zel a, hla a
phuah tir mai ni lovin mipui hmaah Mizo hmeichhe Soloist hmasa ber a nih tir
nghe nghe. Hla phuah a, Tonic Solfa-in a thluk a siam nghal a, kum 1933 atang
khan mipui hmaah pulpit hrang hrang ah a solo zel a, mipui a hip a, Missionary
te tan chanchintha lo hril a remchang em em ani. Chuvangin Nuchhungi hi Mizo
hmeichhe tan hmahruaitu ropui tak, Thangtharte pawhin huaisen taka solo an ngam
phah takna pakhat a ni. ME School-a a thawh lai hianin milianin an School an
tlawh dawn apiangin an Headmaster Pu C.S. Zawna chuan, “Zaii nu, nang hla han phuah
the” a ti thin a, hla tharin a awi ziah thin.
Nuchhungi
hian hla 72 zet a phuah a, chungte chu :-
1. Arpa
hla 37. Buh.
2. Baloon 38.
Buhseng leh chil
3. Dawhkan 39. Dumde
4. Dar 40. Eng nge an tih theih
5. Fakna 41. Fur
6. Fanghmir 42. Fur hlo thlo
7. Hman
lai Pi Hmuaki 43.
Hawi vel ila
8. Nghengtawlah 44.
Hnathawktute
9. I nu
tanpui rawh 45. Khawpui aw ridur
10. Kan
lenna ram 46.
Khuai
11. Khawvel
hi 47. Luite
12. Lehkhachaih 48. Lohal
13. Lily 49. Lo ka thlir
14. Liandova
leh Tuaisiala 50. Lovat
15. Motor 51.
Maimawm
16. Mizoram
School 52. Mihring ran vulh
17. Ninhleiin
tepeng a nei 53. Nausen
lawmna
18. Naupang
hla 54. Naupang thianghlim
19. Nihliap 55.
Nipui laia zing khawvar
20. Pangpar
I thliak ang u 56. Pi
pu uai hla
21. Perhpawng 57. Pu Vawma tui
22. Phengphehlep 58.
Ri theite
23. Rial 59. Rannungte khawngaih tur
24. Ruahsur
leh chhimbal 60. Ram
hrang hrangte
25. Sena 61. Sikul luh hla
26. Sangha
man hla 62. Taksa pengte
27. Thingsia 63. Thli
28. Tih
theihte 64. Thlawhtheihna
29. Thlanrawkpa
khuangchawi 65. Thereng
30. Tlaini tla 66. Uinote
31. Van
atanga ruah mal far 67. Varak
32. Vakul 68. Vaimim
33. Vanhnuai
mawitu 69. Van lam thilte
34. Zaninah
thlapui a eng 70. Zing
engmawi
35. Zawhte
36. Zirlaite
Heng
chang khat hlate hi 1935 vela a phuah a tam ber a, tin, “Solfa zirdan bu”, Pi
Zaii leh Muka siam ‘Modulator’ zir awlsam nan, naupang ten “d” “r” “m” rite zir
nan an hmang tangkai em em thin a ni.
Nuchhungi
hian hla mawl te te, miin engah mah an ngaih loh, ho tak tak atangin nopangten
solfa kalhmang an man a, an theihnghilh leh tawh ngailoh tura an rilrua tuh a
tum ber a, Chuvangin Baloon, Dawhkan, Dar, motor, Nihliap, Sana, Thlawhtheihna
a phuahte hian an tangkaizia rilrua tuh a tum ber a. Pathian siam rannung mawi
tak zir tur a tam si, duat leh humhim an tulzia tih lan nan Dumde, Uinote,
Fanghmir, Khuai, Maimawm, Perhpawng, Phengphehlep, Thla eng, Vakul, Varak leh
Zawhte hlate a phuah.
Tin,
Mizo ei leh bar zawn thinna leh an khawsak phung theihnghilh loh nan Buh tuh,
Buhseng leh chil, hlo thlo, Lohal, Lovat, Lo ka thlir, Hnathawktute tihte a
phuah leh a, Bangalore a a zin laiin tuipui kama len deng mite a thlir vang
vang a, “Sangha man hla” a phuah leh bawk a ni. Heng atang hian Mizote khawsak
dan leh ei dap dan thangtharten an hriata an ngaihhlut zel nan a ti a ni.
Thawnthu lar leh hmingthang, theihnghilh theih si, rochun nun zel nan tiin
Hmanlai Pi Hmuaki, Phengphehlep, vaimim, Thlanrawkpa khuangchawi leh a dangte a
phuah leh a, heng hlate hi ngun taka han chhiar hian rilrua thawnthu mu tawh
hnu kha chiang taka dinchhuakin a lo lang leh uar uar thin.
Hetia hmeichhe pakhat ve maia talent ropui tak lo inphum
haichhuahtir a nih a, Zofate tan a Rohlu kan chang ta hi kan nihlawhin kan
vannei em em a, kan hnam siam that nana tun nun chhoh zel hi kan bat a ni.
Nuchhungin hla tha 72 zet a phuah a, a mah kum 72 a tlin kum chiaha India ram
pumpui chawimawina “Padma Shree” a lo dawng pawh hi a lawmpuiawm a, Mizo hnam
pumpui tan a chhuanawm takzet ani. Naupang rethei, dammawh, baihvai tak
Pathianin a tawpah nasa taka a chawimawi hi amah Nuchhungin Liandovate Unau
chungchang,
Ngur tin chhingin
sum tin an khawm, Neihlai tiandar, fenthi, changsial
zawng kawiin, Neihzawng chhingtu thanhawl an chang
ta, Mal tin sawmtu chung Khuanu zarah,.
A tih hi ama chungah ngei pawh
a thleng dik chiang hle a ni.
Comments
Post a Comment