32. SELTHUAMA (PU LENA) LEH A HLATE                                            

                              Lalsangzuali Sailo



“ FUR KHAWTHIANG LENKAWL” tih hla nula leh tlangvalin an sa hup hup han hriat hi chuan Pu Lena kha rilru ah a lo thar leh thin.                                                

Selthuama (Pu Lena tia hriat lar) chu kum 1910 khan Thiltlang (Hnahthial bul) ah a piang a, a pa chu Lianthuama a ni a, a nu chu Selthangi a ni. Serkawn M.E. School ah zirchhuakin zirtirtu hna a thawk zui nghal a, Boy’s Hostel Superintendant-ah te pawh a tang thin. A nupui Saihnawli Chhim Lungleng khaw Fanai Lal, Lalsailova fanu nen fa 10 (mipa 6 leh hmeichhia 4) an nei a, an fate zinga hriat lar deuhte chu P.Rohmingthanga IAS te, P.Lianchhuma IPS leh Pu P.Lalbiaka Ex-MLA te an ni.

Kum 1948 atangin Thingsai M.E.School Head Master-ah a tang a, he khuaah hian kum 1968 thleng a awm hnuin Zobawk M.E.School-ah kum 1969 leh 1970 khan Headmaster in a awm leh zawk a, tichuan November 18, 1971-ah Serkawn hmunah a thi ta a ni.                                                                                                                      

Mi huatthu sawi hlau tak, mi tlawmngai tak, invawng fel leh mi tha, nunnem tak a ni. Mi dangte a ngaipawimawh thiam hle thin a, Mizo nun dik a ngaisang in a theih ang angin Mizo nun zemawi humhalh a tum hram hram thin.                                   

Selthuama chu a thawhna Thingsai khaw mipuite chuan an ui zia leh an ngaihsan zia tihlanna tur te, amah chu chawimawi phu a an hriat avang tein Dec 31, 1973 khan awmni khamin, ropui takin lung an dawh a. Khaw mipui (YMA, VC leh Pawl zawng zawng) inlungruala puitlin thei an ni a, a lung ah chuan heti hian an ziak a

                                                 KAN  HRIAT RENG NA                                                                                         PU SELTHUAMA (PU LENA) PACHUAU KUM 61                                                                    Headmaster, Govt. M.E. School                                                                                        Thingsai khaw tihmasawntu bulpui,                                                                                Zai ngaina mi leh Zirna lam ngaisang mi a ni.                                                               Thingsaiah kum 23 Headmaster a ni. Nov. 18, 1971 –ah                                                ui em emin kan then ta.

                                                                                    Phuntu : THINGSAI MIPUI                                                                                              Phun ni : 31.12.1973

Saikuti drama a ziak a, ama hova Cultural Club an dinte chuan an chang a, a hmuhnawmin Pi Pu nunhlui tarlanna tha tak a ni. Kum 1950 vel atang khan Saikuti chanchin a chhui a, Saikuti kha kum 1921 April 22 vela thi a ni a, amah ngei hmu phate thusawi la khawmin “SAIKUTI CHANCHIN” tih bu a siam ta a, kum 1964 July khan J.B. Press Lunglei-a chhut a ni.                                                                                 

Tin, kum 1970 khan “MI THIANGHLIM THANGBAWNGA” chanchin a ziak chu an chhuah bawk a, August 1988 khan a chhut hnihna chhuah leh a ni.                       

A lehkhabu ziak pakhat kum 1963 vela a ziak ni awm tak, “ZORAM THAR” tih chu kum 1965 khan Academy of Letters-ah a thehlut a, chu chu THU LEH HLA FUR CHHUAK 1965 khan J.F.Laldailova, Editor a nih laiin khawla chhuta MAL-in chhuah tur a nih thu an chhuah nghe nghe a, nimahsela vawiin ni thleng hian chumi bu chu tu kuta awm nge tih a chiang ta lo va, a pawi ngawt a ni.                                          

Pu Lena hian zai leh hla phuah a ngaina hle a, Solfa a thiam tha a, a inchhung pindan pakhatah Harmonium tum theih rengin a dah thin a, a fate nen pawh an zai ho fo a ni. Serkawn concert an tiha an Music Conductor a ni a, a solfa vaite hi a kut khinghnihin dingdihlip awk awkin, maimit chhing suar suar khawpin a vai thei a, hla leh zai lama a tuina avangin mite hriat a hlawh hle.                                                                         A hla phuah tuna kan hriat theih te chu hengte hi an ni.                                   

1.      Zoram awihna

2.     No Mawi

3.     Lui thim ral ram eng mawi

4.     Fur khaw thiang

5.     Tuk ram Chal tlang

6.     Chung Si-ar

7.     Kan chhuah tlang thing lenbuang

8.     Lo neitute hla

Heng a hla phuah, ama kut ziak ngei hi Thingsai  Govt. Middle School Office ah a solfa kimin, a phuah dan leh a hla tum (central idea) te sap tawnga ziak thlapin a dah tha a ni. Hla phuah thar a neih apiang hi a thawhpui S.Vanchhuma hian sikul naupangte a zir thiam pui vat thin.                                                                                              Heng a hla pariat zinga pakhat hi Pathian fakna hla a ni a, a dang pasarihte hi chu “Hla Lenglawng” kan tih mai ang chi vek a ni.                                                  

            Pu Lena hian a hlaa a tihlan fo thin chu, mihring leh mihring  nun hi Pathian thilsiam mawi tinrengah a hmehbel a, a changin a khaikhin a, khawvel thil mawi tak te chuan a thinlung sual leh mihring sualnate thawi dam se a duh thu a tarlang fo bawk. Tin, a hlate kan chhui chian chuan Siamtu thilsiam mawi (natural beauty) reng rengte hian tu pawi mah an sawi lo va, an nih dan tur ang thlapa lo thang a, par vul a, rah lo chhuah thin an ni a, an siamtu fakin an hming timawiin an nung thin a, chutiang bawk chuan he lei hringnun sualna leh bumna a khat hi heng thil mawite hian a rawn thlifimin chiah hneh sela a duh a ni. Khuarel (nature) atanga zir tur kan ngahziate a hlaah hian tihlan a tum ber thin. Tagore-a te, Wordsworth-a te ang bawka  pathian thilsiam leh hringnun mawi (naturalist leh humanist) ngaisang mi a ni a.                                                                                                                           A hla phuah pakhata phei chuan an inkhel team chakzia sawi nan chak hming thang Aihniara a in thekhin a, Zampuimanga angin an zam lo bawk a, heta tehkhinna thu (simile) a hman hian a sawi tum tak a tilang chiang tlat a ni.                                             

            Pathian thilsiam Ni leh Thla leh Arsite hi mihringte ngaihtuahna han phak chi a ni silo, “Chatuan pa thilthlawn pek hlu” an ni reng a ni. He khawvel zan thim tieng ringawt tura siamtu’n a duan a nih a ring lova, hei aia ril zawkin mihringte tana malsawmna thlentu an  la nih a beisei tlat a ni. Mihring finna te leh thiamna te cho chhuaktu chu heng Arsite hi an lo ni ta a nih hi. Tunlai khawvel ram changkang United States leh Soviet Union te phei chuan Sikeisen pawh an rim pha tawh tih kan hriat hi. Pu Lena’n he hla a phuah lai kha chuan Arsi a inkahkai tumna chu a rim a ra pawh hriat a la nih hmel si lo va.                      

A hla pakhat “KAN CHHUAHTLANG THING LENBUANG” ah pawh hian thingtlang khaw kawtchhuaha thing ding, mihring leh ram tana a hlutzia ngaihtuah lova, hriam hrei keng apiangin kut thak hnawih nana kan lo hman thin dan leh chu tih dan (habit) chu a that lohzia te thiam takin a chhamchhuak a, a zirtir hi a ropui hle a ni.

Thingsai khaw kawtchhuah, Thlanmual bul, kawng sir maiah hian Khiang thing a ding a, a zar buk hlim chu a nuam em em a, nisen sat lai phei chuan feh hawngte, zin hawngte’n chawlh nan ber an hmang thin a. Chu thing zar chu Lelte chang ni lo, “Ni chhun tuanrel chau dawidawmtu” a nih dan te, a zar hlim buk a mi tin an hahchawlh thinzia a phuah chhuak tha hle a ni.                                                           

Hliam tinreng a tuar avanga a zar bukte a thlak kawlh takte chu a uiin a lainat em em a, a rawn chawr no leh hlep hlep a, daihlim nuam tak mi leh sa tana a rawn thlen leh hun chu hmu ve phak tawkin a inring lo deuh a ni maithei a. He hla hian Mizo nun pawlawh tak mai, tih loh tur kan tih tamzia a tarlang chiang viau a ni. A thluk a tha a, mipui sak ho theih chi a ni a, zirtir a nei tha a, zirlai naupangte rilruah he hla hmang hian awmdan mawi leh khua leh tui tha nih dan tur rilru tuh a tum niin a lang bawk.

Kum 1960 khan Thingsai atanga mel 3 vela hla Chaltlang an tih hmunah a sikul naupangte nen Picnic-in an kal a, Chaltlang chu Lungbuk khamin a hual vel a, chu khamah chuan kham khuai thlar a inthuah thup mai a. Kham chhawrdawhah lah tlaizawng a par vul chik chek a, zirtirtu leh sikul naupangte chu tingtang nen an zai hlim hle thin a ni tiin a phuah chhuak a ni.                                                             

A hla tihtawp nan chuan “Turnipui, thlangtiang zamual liam lo hian Lei hring fa nun mawi min hrilh rawh” a ti a, Khuarel (nature) te hian nun dan tha min zirtir se tih hi a duhthusam ber a ni fo. Mihrnigte hian pathian thilsiam mawi tinrengte atanga zir leh hriat tur kan ngahzia hi  a thinlungah a lian ber tih a hla atang hian kan hre thei thin a ni. 

Fur khaw thiang hla awmzia hi, pawnlam deuh leh thuk raih maia hrilhfiah theih a ni hi a ropuina leh a mak bikna a ni. Pu Rokunga’n “Raltiang I kai ve ang” tih hla a phuah te ai hian a neu bik chuangin a lang love. Nature poems phuahtute zingah William Wordsworth-a kan dah chungnung ber a nih chuan Pu Lena hian a dawttu a hauh phak ve dawn lo’m ni?     A sakhaw lam hla phuah chhun “Lui thim ral ram eng mawi” tih hi Negro spiritual a ni a. A thu tlar tawp te hi a in rhyme tha vek a, a thluk lah a mawi. “Aw Lalpa, I ram tiam kai ka nuam ve e” han tih lai thlukte hi sak a nuam ngawt mai. “Ka chatuan” tih laia “tuan” lai taka a han sang vawl vawl maite hian a ti chatuan bik riau a nia.          
Pu Lena hla phuahte hian mihring nun leh ni tina kan thil hmuh leh hriatte nena kan inzawm dan a tilang chiang a, Pathian ropuina tura kan nun hi hmang tur kan nihzia tarlan a tum ber thin a, thil mawi leh thate pawh a hmutu leh a hmangtute’n kan zir loh chuan an mawina te leh duhawmna te chuan awmzia a nei thei ngai lova. Pu Lena hlaah hian tehkhina hla thu simile an tih hi kan hmu nual a, metaphor erawh chu hmun khat chauhvah a hmang thung a ni. Pu Lena hian a ngaihtuahna leh rilru chhungril chu hla-in a sawi chhuak a. A hla-a a thuchah ken (Message) te hian Mizo fate chauh ni lo, khawvel mihring tung chhova kal zawng zawngte hi min huap zovin min thunun phah vek ani. A nun leh sulhnu atang hian zir tur kan ngah hle a ni. A taksa kan hnenah awm tawh lo mahse a sulhnu chi hrang hrang, thu leh hla-a a lo nemnghehte avang hian kan thinlungah a thi thei ngai tawh lovang.

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia