31. DAMHAUHVA
LEH A HLATE
B.Lalthangliana
Damhauhva
hi 1909 kuma piang, Laikung leh Thanghnuni te fa a ni a. A tet te laia awm tu
Tuahkhumi chuan Damhauhva u te pathum lai an lo thi tawh avangin, ‘Ani hi chu a
dam ka hauh ber mai’ tiin a awi thin a. Chu chu miten an lawm hle . Tichuan
‘Damhauhva’ tih hming a lo pu ta a, a hming tak chu ‘Lallianchhunga’ a ni.
Amah hi
a tet deuh lai atanga lem ziak thiam tak ani a, rual pawl thiam, titi thiam a
sawi hat a tling bawk. Khawhar inah leh thlan laih nikhua te hian an kil tuauh
tuauh thin a, a kam chhuak an chang thap thin a ni awm e. Mahse mite a rel ve
ngai reng reng lo va, amah miin an rel thu hrilh mahse , ‘E’ a ti mai a. A
chhang let ve ngai reng reng lo va, chu chu mi te fakna ber pawh niin an sawi
thin.
A kut
themthiam zia hi sawi fo a ni bawk. Tingtang te, vai pum te, tuibur-dawn te,
vailung tat te pawh a siam thiam hle a. Chemte a chher nalh zia pawh sawi hat
hat a ni ve. Sawrkar rawng siam chawhpawlha rawng dang mawi tak takte pawh a
chawk chhuak thiam a, kut themthiam entir siakna, Champhai leh Aizawl ah
lawmman pakhatna chi Li laiah a dawng nghe nghe.
Kum
1969 atangin sikserh in a an tan a, buh seng hun velah a zuak deuh a, 1972 kim
bul lam atang phei chuan chaw tak pawh a ei thei lova, chhang leh artui ngawt a
ring a. Tichuan, ni 20 April 1972 tlai dar 3 leh minit 20 ah a zinna ram chu
chhuahsan in a chatuan hmun a pan ta a. Khawbung High School, Middle School leh
Primary School ten uniform ha in an sun a. YMA khawbung branch in puandum sinin
a kuang an zawn a, Khawbung mipui tam takin an thlahliam ta a ni.
Damhauva
hian hla 51 phuahin a lungphunah ziah ani a. Mahse tuna a kutchhuak kan hriat
theih hla chu 29 (sawmhnih pakua) chauh a ni rih a. Hla 22 te chu hria rih
lohin a la awm a. Chung a hla kan hriat theih te chu thlur thumah then theih a
ni a. pathian hla 9, khawhar hla 6, khawvel mawina leh lengzem hla 14 tiin zir
a awl nan thliar hrang ila a tha ang.
Damhauhva
hi mi lungleng thei tak a ni tih a hla atangin kan hmu a, a chang chuan nula
leh khawtlang ngaiin a lungleng em em a. Nunhlui thlir kira a lunglen hun a tam
ber nghe nghe a. A hlaah ‘Zun’ ringawt tih vawi sarih vel leh ‘Lunglen’ tih hi
vawi 12 aia tlem lo kan hmu a. ‘Zunzam in’ a chim buai dan pawh hetiang hian
kan hmu a ni.
Thinlai a riai riakmaw valeng iangin, Saisen nau ang min dawm
thiamtu an awm lo, Par ang vul lai rel
thiam awm tak ang maw Khuarei lunglen zunzam a
tho leh thin
A
ti hial a. A tlangpuiin ‘Zunzam’ leh ‘Lunglen’ hi a sawi kawp
deuh zel a. Lunglen a lak nat zia hi chhut tham a awm. Krismas te pawh a
lawmawmna leh a hlimawm na lama suangtuah loin a lunglenthlak zawngin a thlir
a, a chhan chu engvang pawh nise, lunglen a lak nat zia hi hla phuah awm reng
dinhmuna khawsa a tih theih hial awm e.
Damhauhva
hla lar tak pakhat, ‘ Zun phur thing tin par ..’ tih ah phei chuan lunglen a
lak nat theih zia a hmuh theih hle a. A lunglenna a fawn san lai ber Mizoten
kan lunglenzia kan au chhuahpui na sang ber a ni hial mai thei ani. Fam rolung
mual liam tawh te a ngaihna te leh khawtlang lunglen a tawrhna te chu a nun
hialin a phur zo lovin a hria a. A uar thiam dan hi khum a har awm teh e.
Mizorama
hmun mawi lai ber Pi leh pu chenna an hrilh fak chu favang hi a ni a. Kumtluana
hah taka an hnathawh leh rim taka an lo thlawh chu an zo ta a. A rah seng tur
nghakin an awm a, an hlim em em a, nuam pawh an ti thin reng a ni. Favang nawm
dan chu kan kiang vela awm nungchate hmangin a han puang a, an chet vel dan a
han sawi chhuak a. Chu chu a la duhtawk lova, kanvela pangpar leh vul thei
zawng zawng hmangin a hlimawm dan a tarlang leh a. Romei te chenin a hmaih lo,
Damhauhva rilru hian a hawl kim hle a ni, a suangtuahna a fang zau va, a
ngaihtuahna hian a thlir thui hle mai.Nungcha leh leia to par tinreng vul siau chu
favang mawina tawo a la ni kim lo. Chung lam an hawi a, chu mawlh chuan Zoram
favang chu a tinuam leh zual a ni. Damhauhva hla ngaihsanawna tak
pakhat chu hmasang a pi pute sulhnu mawi taka a rawn phuah chhuak leh a chawi
lar hi a ni a. Chu chu hnam changkang te kalkawng, hma kan sawn deuh deuh huna
kan hriatchian chak leh zual tur, hnama chianna a ni a. Samthang Zopui tlang
vel, Lallula hmun an tih thin chu a fang a, a rilru a khawih hle mai a, a lung pawh a leng hle a
ni ang, mawi takin hla a phuah chhuak a.
Saihnuna
hla 59 ah tah thu vawi 42 kan hmu a, mi pakhat hla phuaha ‘tahna’ thu tamna ber
a ni ang tiin Siamkima’n a ziak a. Damhauhva hla 29 ah pawh ‘tah’ hi vawi 20
kan hmu a, Saihnuna ang emin tam lo mahse, a tarlang thahnem ve hle mai. Tin,
Damhauhva nu ram leh Saihnuna chenna boruak chu a inhnaih hle tih kan hre thei
bawk. Damhauhvan ‘tahna’ a tarlan te hia kawng thum hawiin a lang a. Chungte
chu Pathian a ngaihnaa a tah na te, nunhlui a ngaih vanga a mitttui tlakna te
leh khawtlang lunglen a tawrhna avanga a tahna te a ni a. Chung zingah chuan a
nun ram innghahna laipui ‘khawtlang lunglen’ avanga a tahna a tam ber a, a nun
pawh a nghawng na ber nghe nghe a ni.
Damhauhva
hla kan chhiarin hun mual liam tawh ah min chenpui a, nunhlui kal tawhte min
thlir kir tir a, chu chu a thawvenna lam aiin a ngaihawmna leh a kunglenthlak
zawngin min fanpui zel a, tichuan insum zo lovin tahna kawnah min hruai lut ta
thin a ni. Mihring nun tahnaah a intan a, tahna bawk ah a tawp leh a. A inkara
tahna chi hrang hrang ah hian min kawi pui min kawi pui a. Chuvangin Damhauhva
hlaa kan chen hian hnuk ulh na tur a tam a, nun a hnim ruai thei a ni.
Hetiang
khawp a lunglen na leh tahna hmuna khawsa ni mahse, Damhauhva hian nun a
thlahlel em em a. A ngaisang a. Lal Awithangpa te ang bawkin a tar mai tur hi
pawi a ti ngawih ngawih tih a hlaah kan hmu a ni.
Damhauhva
ang hian nun hi ngaisang thiam ila. Hlut thei ila zawng kan damchhung hunte hi
tangkai takin kan hmang thei anga. He khawvel pawh hi a nuam sawng sawng thei
awm e. Hei hi Damhauhva nunram boruaka a lan chian em avang leh a hlaah kan
hmuh fiah em avangin Khawbung YMA branch leh khawtlangin an chawimawi a. ‘Hla
kungpui mual’ Damhauhva lungah tiin an ziak hial a.
Damhauhva
hian eng kum velah nge hla a phuah tan a, a indawt dan te hre turin duh angin
kan la chhui tam tawk lova. Amaherawhchu, tuna a kutziak hlui tak pakhat ah
chuan hla 12 a inziak . Chu ziaklohbu hlui tak phek hmasa berah chuan, “heng hi
1920, 1930 , 1940 ami ni, heng ka hla hi’ tih hi a chuang a. Ama kutziak ngei
nia kan hriat bawk avangin a tlangpuiin Damhauhva hian 1920 atanga 1940 velah a
hla te hi a phuah berah kan pawm ta a ni.
Amaherawhchu
ama hla phuah hnuhnung bera a sawi Zoram buai (1966) hnua a phuah pakhat a awm
nawlh mai a. Chu chu hei hi ani :
Tual kan lenna
tlang a chul zo ta Ram lo lentu ah chang ta e Khualzin ar angin kan
vai e Awmhar thuva mahten zun
zai lo sa.
Engtikah kawl ang eng
maw ka nghak reng e Zaleng par ang vulna
turin Hlim lai kawlkungah liam
mahse
Tiin
a hla hnuhnung ber pawh tlang akawm a. Kawng lehlama thlir chuan, a damchhung hla
phuah zawng zawng a kharna pawh nunhlui mual liam tawh ngaihna leh lunglenna
thu tho a ni.
Patea hlaa hmun 40 laiah, ‘par’ vawi sawm pathum lai kan
hmu ve a, Patea hlaa ‘par’ tam ber chu suangtuahnaa a hmuh te a ni a. Damhauhva
hlaa lang ‘par’ te erawh chu a tak taka kan hmuh thin ‘par’ te a ni thung.
Damhauhva hlaa chuan tuahpui te an par chuai a, vau te pawh an vul a,a chang
phei chuan romei in a bawm chek nghe nghe a. Chhawkhlei pawh a vul sen mawi hle
a. Chawnpui te pawh an par a, Ainawn te, Phunchawng te leh Pang chenin an vul
chek mai a ni.
Palai a tirh theihin vahui te pawh vawi thum lai a lang
a, sirva te hlim em emin an chiar nak nak hlawm a. Ngirtling te pawh an tap a,
kawrnu phei chu an insut hliam hliam emaw tih mai turin a lang a, Lelte phei
chu a changin a kiu va, a tah chang a awm a, min awitu a a tan tum pawh a awm
bwk a. Romei phei chu tum ruk lai a paw chek a, Kanaan ram thlengin Damhauhva
hlaah hian a bawm a ni.
Tichuan
Damhauhva hlaah hian khawvel pahnih lai lang kawpin a hriat theih a, Lelte leh
Ngirtling te an kiu ruai ruai a, kawrnu te pawh an tah hiam hiamna khawvel chu
a lunglenna leh a tahna ram nia kan hmuh ang bawkin, romei bawm chek leh par
chi hrang hrang vulna leh, thlasik kawng te an pawt chuai a, aris te an det
neuh neuh na leh thla a en pho a tleitir, leng, nau nawn leh hring hniang te
hlim taka laitual an lenna a ni tih kan hmu kawp a. Chu chu he kan chenn
khawvel awdan diktak pawh a ni reng a, Damhauhva hian a hmu dik hle a ni.
DAMHAUHVA
PHUAH TUNA KAN HRIAT THEIHTE
1.
Awmlai ral a lo lian e
2.
Chatuan Lalpa Jehova chu
3.
Chhandamna Lal sipai te chuan
4.
Chun leh zua hnemtu khawiah nge?
5.
Hmangaih lenrual dar ang kan len za hian
6.
Hmanah pi pu lenlai chul hnu
7.
Hun a kal zel e, thlang zamual a liam
8.
Hun leh kum hian mual an liam thin a
9.
Ka ram a ni lo he ram hi
10.
Kanaan tlaitla romeiin a bawm
11. Kan
Pathianin naupangte a lawm
12.Kan nghah chung vankhua
a leng
13. Kan
damlai ni tawite ah hian’
14.Kan sawmfang a eng siau
e
15. Kan
tlangram hi timawi turin
16.Khuarei lunglen zual
changin
17. Kum a
thar e, sawmfang tlang tin kai
18.
Lalpa Jeho hnehtu ropui I ni
19.Lalpa thlarau mi te u,
lo inpeih ru
20. Lei hnutiang an chhawn ta
21.Ni leh thla leh Arsi an
dang chuang love
22.
Nun hlui ngaiin thlir mah ila
23.
Pathian ta ani he In hi
24.
Rihli pui khi thlafam leng kaina
25.
Tual kan lenna tlang a chul zo ta
26.
Thalfavang kawl eng leh turnipui hi
27.
Zan a tlaiin siang a lawi lo ve
28.
Zion tlang ropui ber Awi! I mawi reng e
29.
Zun phur thing tin par leh khawtlang lii
liai
Comments
Post a Comment