29. LALMAMA LEH A HLATE Darchhawna
Kum
1956-a Gauhati University-in Mizo Literature-a a thawh that hriatpui nan
lawmman Rs. 500?- leh Certificate a pek, Mizo tawng leh sap tawnga thawnthu
(story) leh lemchan (drama) te, Sikul text bu leh hla tha tam tak min lo hnutchhiahtu,
Lalmama chuan mual min lo liamsan ta a. Pa valai, kum 57 mi chauh niin, kum
1959 December ni 8-ah khan thlan piah lam ramah min lo pemsan ta a ni.\
June ni
5, 1901-a lo piangin, a pianna khua Pukzing atangin a nu leh pate’n a sentet
laiin Lunglei bul Zotlangah an pem pui a. A pa Sena hian a boralsan hma deuh
avangin, Zosap hmasa, Sap Upa leh Pu Buanga te belin a sei lian a. Kum 1932-a
English Missionary Sap lo chhuak, Rev H.W. Carter nen inkawpin, chhim biala
zirna lamah a kul a tai berah an lo tang dun ta zel a ni.
Lalmama hi palian lo tak, ft 5 leh inchi ½
emaw vel, ria lam deuh a ni a. A naupan lai atang renga lehkha thiam thei leh
rilru chak, a tum tawh chu hlen chhuak thei zel mi a ni a. Middle sikul a zawh
hnu hian zirtirtu ah a tang nghal deuh mai a. Kum 1938 atanga 1959 chhung zawng
khan Serkawn Middle Sikul ah Headmaster hna a thawk a. Baptist Kohhran Upa a
nih bawk avangin rawngbawlna lamah pawh kohhran ban pawimawh ber pakhat a
tling.
Middle sikula ka luh chhung zawng min kaihruaitu
leh zirtirtu a ni a. Music ngaina mi, Tonic Solfa leh Staff notation thiam tak
a ni. Singing master tih takah, aw tha tak leh zaithiam tak a ni.
Thu leh hlaa tui em em, Baptist Kohhran
Literature Committee-a Secretary hna kum rei tak chelhtu,Lalmama hi Mizo pi pu
nun mawi ngaisangtu leh vawnghimtu pakhat chu a ni. Mizo Cultural Organization
dinchhuaktu zinga pakhat a ni a. A kutchhuak hlate leh lehkhabu hian a khawhawi
zauzia leh a hriatna thukzia a tilang chiang hle a ni.
Kum 1947 khan England leh Europe
khawmualpui te fangin kum khat zet a thang a. Hemi tum hian Sap ram hmun hrang
hrangah Seminar leh Conference-ah te Thupui sawitu ber leh discussion hawngtu a
nih zel danah khan, Zosap hmasate chhuan a lo tling hle reng a ni. Scotland-a dil
hmingthang, Lock lomond a tlawh tum chuan, Sapho hla neih sa chu tam zo sa ta
lo chuan, “The beauteous lake” tih chu sap tawngin a han phuah ve nghal mai a.
A thlarauvin a thawh dan a zirin, sap tawngin emaw, Zo tawngin emaw, a rilrua
suangtuahna hi chawp leh chilhin hlain a dah chhuak nghal thei zel niin a lang.
A drama siam pakhat, “Tuaisiala” tih chu sap tawngin a ziak a. A Thesis,
“Dancers, Festivals and Customs or Costumes of the Mizos” chu Gauhati
University-in an dil a, a pe ta nghe nghe a; an rula raw neih ta mai nge lah
hriat ni suh!
A naupan tet atanga sakhaw lama kaihhruai
a nih vang nge, lengzem hla lam kutchhuak a neih kan hre lo va. Hla lenglawng
leh sakhaw lam erawh chu a phuah hnem hle. Lalmama hi thusawi thiama sawi chu a
ni hauh lo. Mahse hla thu hi a chhep sual lo khawp mai. A hlate reng reng hi hril a nuam a,
Solfa thiam tih takah, a thluk nei vekin hlate hi a siam a; sak pawh a nuam em
em vek mai.
Thli chungchang hi a ngaihtuah chik hle a.
Sikula min zirtir lai pawhin, thli a thawt vur vur tawh chuan tukverhah dakin a
hawi chhuak vung vung lai ka hmu fo mai. Thli hian engemaw a hriat le? Nghah
chi ni si lo, dan chi lah ni si lo. Hlauh neia liam ta vur vur nge ni a, zualko
tlan em ni zawk? Khawi atanga lokal nge ni a? khawiah nge maw a kal dawn le?
Zawhna a tam, chhanna lam erawh a awm lo. Mahse thli chungchang chu a sawi fiah
hle si a. A! chu lam ngawt ah chuan rilru a awm lo. Thli hnathawh leh hnuhma
chuan a mit a la ta tlat mai. Thing leh
mau leh hnim-hnahte, hawi zawng inang veka an bu siau siau te chu inthurual ta
riauvin a hria a, “Sulzui tum kalsiam an sawi dim e” a han ti leh lek phei chu,
hrilhfiah tum ngam chi pawh a ni lo. A mawi lutuk a, sawi buarchuar a hlauhawm
zawk. Lalmama
hi pa fing, mite rawn hlawh, sakhuana lamah chuan puithu tak, rinna kawngah
chuan sulsu tu ni mah se, pa kawm nuam leh fiamthu duh tak a ni lawi a.
Chutiang mi a nih chu a hla pakhat “Val Dawngthlawna” hian a tilang. He hlaah
hian tlangval pakhat sum tuak tuma chhuak, va dawng cha der thu a sawi a. Sial
pachal hralh tumin a chhuak a. Mahse khua pawh a pelh hma in a se kaih chu a
kal duh ta der lo mai a. A tawpah vai bawngin a thleng a. A tifuh lo bawk a, a
thin a rim deuh bawk a, khual khua pan ta chuang lovin, tualchhungah chuan a
vahpui a vahpui a. Nakinah chuan kelpui nen a thleng leh a. Chutah Vawkpui
tarin a thleng leh ta a. A Vawkpui pawh chu a rin a thleng leh ta zel a. A
tawpah phei chuan a ar chu mu-in a laksak ta rawl nen, a cha der mai, tih a ni.
Hetih lai hi chuan he tlangval hian a Se pachal aiin a ar hi a ui ka ring.
Nunhlui ngaia tap ta vawng vawng hi an awm
chawk a. A thiam fain hla in an chawi a, thenkhat thu leh hla thiam lote lah
kan van ruai ruai ringawt bawk a. Lalmama te ang, Pathianin talent a pek te avang erawh hi chuan , a
fate ni miah lo pawhin Literature lamah chuan a ro kan khawm ve ta a nih hi.
Mihring nih chhunga mi awhawm ber leh
nihlawh ber te hi mahni chantawka lungawi thei te hi an ni fo mai. Neih tawk
leh nih ang anga lungawi zo tawh lo te hi zawng hnem lungawi chawp theih pawh
kan ni lo reng e. Europe khawmualpui te pawh fang zo vek tawh kha, a chenna
Serkawnah hian a lung a awi hle a ni tih a hriat theih a ni.
Kan hmangaih berte an awm phawt chuan mi
dang kan ngailo theuh mai tirawh u, mi kan tamin kan kim zel mai. Hei hi
mihring awmdan phung a ni tlat. ‘Duh berte nen chuan bahra pawh lai ila…” tih
te nen a inhlat lo ve. Mihring nun chhungril leh ngaihtuahna hi a hmu tlang
hneh hle a ni.
Mizo zingah chuan Chhura thawnthu hi a lar
hle a. ‘Chhura discovery’ kan ti thei mai ang chu – doctor title pete pawh kan
awm. “Chhura Sangha vua” tih hla a siamah hian, hla thu(phrase) mawi tak tak a
zep tam hle a ni.
A dik tak chuan kan tunlai hlate hi thluk
neia sak an nih avang chauhin hlaah kan chhiar a. Mahse hla thu tawngkam pawh
hmang lovin, a hman hmanin hla kan phuah a, Prose kan sa a ni ngawt mai.
Lalmama hla reng reng hi ngun takin han chik ila, a hla thu ngawih ngawih a, a
mawiin lam pawh a kal zaih deuh vek a ni.
Kan Kristian Hla Bu-ah hian Lalmama kutchhuak
9 a chuang a. No.17-na EIN FESTA BURG tih pawh hi mawi takin a lo let tawh a.
Mahse he hla zawng, a hla thulkhung, tlangzarh tak si lovah a tang hlen ta a
ni. Kan Hla Bu-ah hian ama phuah liau liau No.295, 526 leh 527 te chauh hi a ni
a. A dangte hi chu sap hla atanga a lehlin te an ni. Kohhran Upa tih takah,
Kristian chhungkaw din hi a thupui leh lungkham ber a ni a. Chutiang hla, a
lungdum tawk, naupangte phak tawk si chu khawiah mah a hmu zo lo ni tur a ni,
hleng hlate hi a phuah tak ni.
Kum 1932-46 thleng khan kum tin Favang
khaw thengthawt laiin Serkawn Sikulah ‘Concert’ hi buatsaih a ni thin a. Kum
tir atangin naupangten an zirtirtute hla phuah hi an zir thin a, a ropui thei
hle thin. Heng concert-ah te hian hla awmsa an zir ngai lo va, ruah tham loh
deuh ngat an zir thin. Chungte chu zirtirtute phuah thar hlir a ni a. Hla thar
an duh si avangin an hotute pawhin tan an la nasa hle a. Tulnain a nawr avang
te pawh a ni thei e, heng concert atan hian a ni, Lalmama pawhin hla tam tak a
siam phah ni. A hlate hi a zawng aza in kan chhui seng lo vang a. English hovin
‘Canterbury Tales’ hi an literature-a sulsutu ah an ngai a nih chuan, Serkawn
Sikul Concert hla te hian Mizo Literature-ah hmun pawimawh ber pakhat chu a
luah ve ngei ang e. Lalmama hla te hi Mizo Literature khawvelah na na na hi
chuan theihnghilh tur a ni bik lovang.
I.
LALMAMA
HLATE
1. Lei leh
vanten in aw chhuah ru - 2
2. Aw van
Lalpa chu rawn fak ru - 11
3. Min
vengtu chu Lalpa a ni - 27
4. Zan
thiang reh lai takin - 91
5. A saw
raltiang tlangah -
164
6. Lei ni
a kiam - 295
7. Ram ni
tla ngailo - 453
8. Lo
cheng ve la - 526
9. Kan in
hi malsawm ang che - 527
II.
Serkawn Concert hlate tih bua chuangte : (Compiled by R.L. Thanzawna &
R.Raltawna, Published by Lalhmingliana and Printed at the Zion Printing Press,
Upper Bazar, Aizawl, 1981)
(1) Min
tawngtai sak ru - 3
(2) Zuangin
tum ru - 4
(3) Mual an
liam - 6
(4) Nazareth - 7
(5) Tlaini
kawl a liam a - 8
(6) Nun
hlui puan ang - 9
(7) Lalpa
tlangah tunge? - 15
(8) Ein
Festa Burg (Translate) - 18
(9) Kawlhawk
mual liam - 26
(10)
Lalduhawm vahvaihna hmun - 30
(11) Ka
Lalpa an khen - 31
(12) Haudang
leng - 35
(13) SERKAWN - 38
(14) Thaibawih
hla - 39
(15) Nghilh
ni a awm lovang - 49
(16) To haw - 51
(17) Virthli
leng - 59
(18)
Val Dawngthlawna - 61
(19) Phaia
Phunchawng - 62
(20) Chhura
Sangha vua - 71
Kam
hnih khat leh chauh, “A saw raltiang tlangah” tih hla, “Kristian Hla Bu No.
164-na hi Lalmaman uluk taka a buatsaih a ni a. “Lallukhum hla chu ka la chang
ang” tih hi chhut sual palh a ni awm e. ‘Chang’ ni lovin ‘chan’ tih tur a ni. A
phuahtu hian Kraws chu pawm tlatin, thlah reng a tum lova. Engtik ni ah emaw
chuan ‘Lallukhumah’ a la chan dawn
tih a hria. A Saptawngah chuan “… and exchange it someday for a crown” tih a ni
a. Lal Isua a rin avanga a lallukhum la chang mai tur ni lovin, Kraws,
mualphona tarlanna a pawm tlat thin chu lallukhumin a thleng dawn a. Hetah hian
‘thleng’ tih aiin ‘chan’ tih hi a mawi zawk hle reng a ni.
Tin,
“Chung Pathian hrai duhleng thisen luan Kraws…” tih hi a mawi hle a, a dik bawk
a. Pathian thisen ni lovin a Fapa Thisen thu a sawi a ni. Thisen hi mihring lam
chan a ni a. Lal Isua pawh kha mihringa lo chang a nihnaah a ni tisa leh thisen
nei a nih chauh ni. Chuvangin, “Pathian thisen a luanna chu” tih te, “Pathian thisen
a bua…” tih te pawh hi Krista thisen thu sawi a nih chuan, mihrinna lam atanga
thisen leih buak thuah ngaih tur a ni ang. Kristian Theology-ah hian ‘Blood of
God’ tia sawi a ni ngailo. Tirhkohte Thiltih 20,28-a, “Pathian Kohhranho, ama
thisena lei te…” tih pawh hi “Pathian thisen” sawina ni lovin, a Fapa , mihringa a lo chang thisen sawina a ni.
Comments
Post a Comment