29. LALMAMA  LEH  A  HLATE                                                                                    Darchhawna

Kum 1956-a Gauhati University-in Mizo Literature-a a thawh that hriatpui nan lawmman Rs. 500?- leh Certificate a pek, Mizo tawng leh sap tawnga thawnthu (story) leh lemchan (drama) te, Sikul text bu leh hla tha tam tak min lo hnutchhiahtu, Lalmama chuan mual min lo liamsan ta a. Pa valai, kum 57 mi chauh niin, kum 1959 December ni 8-ah khan thlan piah lam ramah min lo pemsan ta a ni.\

      June ni 5, 1901-a lo piangin, a pianna khua Pukzing atangin a nu leh pate’n a sentet laiin Lunglei bul Zotlangah an pem pui a. A pa Sena hian a boralsan hma deuh avangin, Zosap hmasa, Sap Upa leh Pu Buanga te belin a sei lian a. Kum 1932-a English Missionary Sap lo chhuak, Rev H.W. Carter nen inkawpin, chhim biala zirna lamah a kul a tai berah an lo tang dun ta zel a  ni.                                                         

      Lalmama hi palian lo tak, ft 5 leh inchi ½ emaw vel, ria lam deuh a ni a. A naupan lai atang renga lehkha thiam thei leh rilru chak, a tum tawh chu hlen chhuak thei zel mi a ni a. Middle sikul a zawh hnu hian zirtirtu ah a tang nghal deuh mai a. Kum 1938 atanga 1959 chhung zawng khan Serkawn Middle Sikul ah Headmaster hna a thawk a. Baptist Kohhran Upa a nih bawk avangin rawngbawlna lamah pawh kohhran ban pawimawh ber pakhat a tling.                                                                    

      Middle sikula ka luh chhung zawng min kaihruaitu leh zirtirtu a ni a. Music ngaina mi, Tonic Solfa leh Staff notation thiam tak a ni. Singing master tih takah, aw tha tak leh zaithiam tak a ni.                                                                                      

      Thu leh hlaa tui em em, Baptist Kohhran Literature Committee-a Secretary hna kum rei tak chelhtu,Lalmama hi Mizo pi pu nun mawi ngaisangtu leh vawnghimtu pakhat chu a ni. Mizo Cultural Organization dinchhuaktu zinga pakhat a ni a. A kutchhuak hlate leh lehkhabu hian a khawhawi zauzia leh a hriatna thukzia a tilang chiang hle a ni.

      Kum 1947 khan England leh Europe khawmualpui te fangin kum khat zet a thang a. Hemi tum hian Sap ram hmun hrang hrangah Seminar leh Conference-ah te Thupui sawitu ber leh discussion hawngtu a nih zel danah khan, Zosap hmasate chhuan a lo tling hle reng a ni. Scotland-a dil hmingthang, Lock lomond a tlawh tum chuan, Sapho hla neih sa chu tam zo sa ta lo chuan, “The beauteous lake” tih chu sap tawngin a han phuah ve nghal mai a. A thlarauvin a thawh dan a zirin, sap tawngin emaw, Zo tawngin emaw, a rilrua suangtuahna hi chawp leh chilhin hlain a dah chhuak nghal thei zel niin a lang. A drama siam pakhat, “Tuaisiala” tih chu sap tawngin a ziak a. A Thesis, “Dancers, Festivals and Customs or Costumes of the Mizos” chu Gauhati University-in an dil a, a pe ta nghe nghe a; an rula raw neih ta mai nge lah hriat ni suh!               

      A naupan tet atanga sakhaw lama kaihhruai a nih vang nge, lengzem hla lam kutchhuak a neih kan hre lo va. Hla lenglawng leh sakhaw lam erawh chu a phuah hnem hle. Lalmama hi thusawi thiama sawi chu a ni hauh lo. Mahse hla thu hi a chhep sual lo khawp  mai. A hlate reng reng hi hril a nuam a, Solfa thiam tih takah, a thluk nei vekin hlate hi a siam a; sak pawh a nuam em em vek mai.                                

      Thli chungchang hi a ngaihtuah chik hle a. Sikula min zirtir lai pawhin, thli a thawt vur vur tawh chuan tukverhah dakin a hawi chhuak vung vung lai ka hmu fo mai. Thli hian engemaw a hriat le? Nghah chi ni si lo, dan chi lah ni si lo. Hlauh neia liam ta vur vur nge ni a, zualko tlan em ni zawk? Khawi atanga lokal nge ni a? khawiah nge maw a kal dawn le? Zawhna a tam, chhanna lam erawh a awm lo. Mahse thli chungchang chu a sawi fiah hle si a. A! chu lam ngawt ah chuan rilru a awm lo. Thli hnathawh leh hnuhma chuan a mit a la ta tlat mai.  Thing leh mau leh hnim-hnahte, hawi zawng inang veka an bu siau siau te chu inthurual ta riauvin a hria a, “Sulzui tum kalsiam an sawi dim e” a han ti leh lek phei chu, hrilhfiah tum ngam chi pawh a ni lo. A mawi lutuk a, sawi buarchuar a hlauhawm zawk.             Lalmama hi pa fing, mite rawn hlawh, sakhuana lamah chuan puithu tak, rinna kawngah chuan sulsu tu ni mah se, pa kawm nuam leh fiamthu duh tak a ni lawi a. Chutiang mi a nih chu a hla pakhat “Val Dawngthlawna” hian a tilang. He hlaah hian tlangval pakhat sum tuak tuma chhuak, va dawng cha der thu a sawi a. Sial pachal hralh tumin a chhuak a. Mahse khua pawh a pelh hma in a se kaih chu a kal duh ta der lo mai a. A tawpah vai bawngin a thleng a. A tifuh lo bawk a, a thin a rim deuh bawk a, khual khua pan ta chuang lovin, tualchhungah chuan a vahpui a vahpui a. Nakinah chuan kelpui nen a thleng leh a. Chutah Vawkpui tarin a thleng leh ta a. A Vawkpui pawh chu a rin a thleng leh ta zel a. A tawpah phei chuan a ar chu mu-in a laksak ta rawl nen, a cha der mai, tih a ni. Hetih lai hi chuan he tlangval hian a Se pachal aiin a ar hi a ui ka ring.

      Nunhlui ngaia tap ta vawng vawng hi an awm chawk a. A thiam fain hla in an chawi a, thenkhat thu leh hla thiam lote lah kan van ruai ruai ringawt bawk a. Lalmama te ang, Pathianin talent a pek te avang erawh hi chuan , a fate ni miah lo pawhin Literature lamah chuan a ro kan khawm ve ta a nih hi.                                

      Mihring nih chhunga mi awhawm ber leh nihlawh ber te hi mahni chantawka lungawi thei te hi an ni fo mai. Neih tawk leh nih ang anga lungawi zo tawh lo te hi zawng hnem lungawi chawp theih pawh kan ni lo reng e. Europe khawmualpui te pawh fang zo vek tawh kha, a chenna Serkawnah hian a lung a awi hle a ni tih a hriat theih a ni.

      Kan hmangaih berte an awm phawt chuan mi dang kan ngailo theuh mai tirawh u, mi kan tamin kan kim zel mai. Hei hi mihring awmdan phung a ni tlat. ‘Duh berte nen chuan bahra pawh lai ila…” tih te nen a inhlat lo ve. Mihring nun chhungril leh ngaihtuahna hi a hmu tlang hneh hle a ni.                                           

      Mizo zingah chuan Chhura thawnthu hi a lar hle a. ‘Chhura discovery’ kan ti thei mai ang chu – doctor title pete pawh kan awm. “Chhura Sangha vua” tih hla a siamah hian, hla thu(phrase) mawi tak tak a zep tam hle a ni.                                              

      A dik tak chuan kan tunlai hlate hi thluk neia sak an nih avang chauhin hlaah kan chhiar a. Mahse hla thu tawngkam pawh hmang lovin, a hman hmanin hla kan phuah a, Prose kan sa a ni ngawt mai. Lalmama hla reng reng hi ngun takin han chik ila, a hla thu ngawih ngawih a, a mawiin lam pawh a kal zaih deuh vek a ni.                  

      Kan Kristian Hla Bu-ah hian Lalmama kutchhuak 9 a chuang a. No.17-na EIN FESTA BURG tih pawh hi mawi takin a lo let tawh a. Mahse he hla zawng, a hla thulkhung, tlangzarh tak si lovah a tang hlen ta a ni. Kan Hla Bu-ah hian ama phuah liau liau No.295, 526 leh 527 te chauh hi a ni a. A dangte hi chu sap hla atanga a lehlin te an ni. Kohhran Upa tih takah, Kristian chhungkaw din hi a thupui leh lungkham ber a ni a. Chutiang hla, a lungdum tawk, naupangte phak tawk si chu khawiah mah a hmu zo lo ni tur a ni, hleng hlate hi a phuah tak ni.                             

      Kum 1932-46 thleng khan kum tin Favang khaw thengthawt laiin Serkawn Sikulah ‘Concert’ hi buatsaih a ni thin a. Kum tir atangin naupangten an zirtirtute hla phuah hi an zir thin a, a ropui thei hle thin. Heng concert-ah te hian hla awmsa an zir ngai lo va, ruah tham loh deuh ngat an zir thin. Chungte chu zirtirtute phuah thar hlir a ni a. Hla thar an duh si avangin an hotute pawhin tan an la nasa hle a. Tulnain a nawr avang te pawh a ni thei e, heng concert atan hian a ni, Lalmama pawhin hla tam tak a siam phah ni. A hlate hi a zawng aza in kan chhui seng lo vang a. English hovin ‘Canterbury Tales’ hi an literature-a sulsutu ah an ngai a nih chuan, Serkawn Sikul Concert hla te hian Mizo Literature-ah hmun pawimawh ber pakhat chu a luah ve ngei ang e. Lalmama hla te hi Mizo Literature khawvelah na na na hi chuan theihnghilh tur a ni bik lovang.

I.               LALMAMA HLATE

1.      Lei leh vanten in aw chhuah ru                             -          2

2.     Aw van Lalpa chu rawn fak ru                                           -          11

3.     Min vengtu chu Lalpa a ni                                     -          27

4.     Zan thiang reh lai takin                                          -          91

5.     A saw raltiang tlangah                                                        -          164

6.     Lei ni a kiam                                                             -          295

7.     Ram ni tla ngailo                                                     -          453

8.     Lo cheng ve la                                                                       -          526

9.     Kan in hi malsawm ang che                                               -          527     



II.            Serkawn Concert hlate tih bua chuangte :                                  (Compiled by R.L. Thanzawna & R.Raltawna, Published by Lalhmingliana and Printed at the Zion Printing Press, Upper Bazar, Aizawl, 1981)

(1)  Min tawngtai sak ru                                                            -          3

(2) Zuangin tum ru                                                        -          4

(3) Mual an liam                                                                        -          6

(4) Nazareth                                                                    -          7

(5) Tlaini kawl a liam a                                                 -          8

(6) Nun hlui puan ang                                                   -          9

(7)  Lalpa tlangah tunge?                                               -          15

(8) Ein Festa Burg (Translate)                                     -          18

(9) Kawlhawk mual liam                                              -          26

(10)                    Lalduhawm vahvaihna hmun                               -          30

(11) Ka Lalpa an khen                                                     -          31

(12) Haudang leng                                                           -          35

(13) SERKAWN                                                                -          38

(14) Thaibawih hla                                                           -          39

(15) Nghilh ni a awm lovang                                          -          49

(16) To haw                                                                       -          51

(17) Virthli leng                                                                -          59

(18)                    Val Dawngthlawna                                                  -          61

(19) Phaia Phunchawng                                                  -          62

(20)  Chhura Sangha vua                                                 -          71

Kam hnih khat leh chauh, “A saw raltiang tlangah” tih hla, “Kristian Hla Bu No. 164-na hi Lalmaman uluk taka a buatsaih a ni a. “Lallukhum hla chu ka la chang ang” tih hi chhut sual palh a ni awm e. ‘Chang’ ni lovin ‘chan’ tih tur a ni. A phuahtu hian Kraws chu pawm tlatin, thlah reng a tum lova. Engtik ni ah emaw chuan ‘Lallukhumah’ a la chan dawn tih a hria. A Saptawngah chuan “… and exchange it someday for a crown” tih a ni a. Lal Isua a rin avanga a lallukhum la chang mai tur ni lovin, Kraws, mualphona tarlanna a pawm tlat thin chu lallukhumin a thleng dawn a. Hetah hian ‘thleng’ tih aiin ‘chan’ tih hi a mawi zawk hle reng a ni.                        

Tin, “Chung Pathian hrai duhleng thisen luan Kraws…” tih hi a mawi hle a, a dik bawk a. Pathian thisen ni lovin a Fapa Thisen thu a sawi a ni. Thisen hi mihring lam chan a ni a. Lal Isua pawh kha mihringa lo chang a nihnaah a ni tisa leh thisen nei a nih chauh ni. Chuvangin, “Pathian thisen a luanna chu” tih te, “Pathian thisen a bua…” tih te pawh hi Krista thisen thu sawi a nih chuan, mihrinna lam atanga thisen leih buak thuah ngaih tur a ni ang. Kristian Theology-ah hian ‘Blood of God’ tia sawi a ni ngailo. Tirhkohte Thiltih 20,28-a, “Pathian Kohhranho, ama thisena lei te…” tih pawh hi “Pathian thisen” sawina ni lovin, a Fapa , mihringa a lo chang thisen sawina a ni.


Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia