23. RALNGAMA HRAHSEL
LEH A HLATE C.Lalluia
Kan
awmna lei in hi thiat mahse,
Kuta sak loh Chatuan in ka nei;
Chu hmun chu ngaiin ka thleng theilo
tunah hian,
Ka taksa lei in hianin min dal.
ti a
‘CHATUAN IN KA NEI’ tih hla a phuah atangte leh a khawhar hla dang zawng
zawngte han chhiar hian, amah Pu R.Lallianzuala’n C.Z.Huala, ‘Vanramngaia tih
mai tur a ni’ a tih angin, Ralngama pawh hi ‘Vanramngaia’ tih mai tur a ni ve
ngei mai.
Ralngama hi kum 1907 khan tuna N.E. Khawdungsei hmun hlui
Kanghmunah a piang a. A pa chu Tumpanga, pa lian leh chak a ni a, a nu chu
Liansiami a ni. Kum 9 mi lek a nih laiin 1916 ah khan Kristianah a hming a pe
a, 1920 ah Pastor Vanchhunga kutah Baptisma a chang. Kum 16 a nihin sikserh
natna a vei tak avangin lo lam hna a thawk hlei thei ta lo va, sikul a lut ve
leh ta zawk a, lehkha thiamthei tak a lo ni nghe nghe a. Kum 1923 ah khan
Lalzidinga Sikul, Khawdungsei atangin Lower Primary a Exam ve a, Aizawl
District ah Pakhatna niin scholarship, thla tin Rs, 3/- kum thum chhung a la a.
Kum 1930 ah Middle English N.E.I.G Mission Churachandpur atangin tha takin a
passed leh a. Mahse a tan zir zel a harsat tak avangin lo lam hna a thawk leh
ta rih a.
Mahse a thiamna te Pathian tana hman tum ran mi a nih
avangin kum 1936 leh 1937 khan Aizawl Theological School ah Tirhkoh hna a zir
leh ta a, tha takin Exam naah pawh a passed a, a kum thumna turah zirpui tur an
awm tak loh avangin kan Zosap E.L.Mendus(Pu Mena) khan Zirtirtu hna thawk mai
turin a rawn a, tichuan kum 1938 atang khan Khawkawnah zirtirtu hna a thawk ta a
ni. Kum 1939-ah Phullen khaw nula Tlanglawmi nen an innei a, fa 11 an nei a, 4
an sun a ni. Tin, kum 1956 ah Hmarchhak Presbytery khawmpui, Kawlkulh-ah Upa
atan nemngheh a ni. Kum 1942 khan Khawkawn atangin Khawdungsei sikul ah sawn a
ni a, Kum 26 lai zirtirtu hna a thawh hnuin 1964 khan a pension ta a ni.
Ralngama hi rawlthar te a nih atangin mi tlawmngai leh
huaisen, Taitesena te ruala pen tum ran mi a ni a. Khawi ilo kalna, ramchhuah
leh ram vah, lo vah riahbukah te thiante muthilh hlana chawhmeh zawng ve zak
zak thin a ni. Tin, a naupan tet atangin Kristianna hi a taka lantir leh Krista
zuitu a nihna hi amahah enchhuah tir tum tlat mi a ni a. Fiamthu bawlhhlawh leh
zu in te hi a do ber an ni thin.
Amah hi mi lungleng thei tak, mi ti zawk zawk lo, kawm nuam
tak leh phawk ru riau a ni a. Zai a ngaina in mi hla siam thar te hi tha a ti
theiin hriat chhuah a tum thin. A Diary bu ah te pawh, ‘Ka hla duh ber leh ka
hla chuam’ ti a mi hla phuah tha a tih bik te a ziak chhuak nual a ni. Hla
phuah mi tak a lo ni a, hla 60 chuang lai a phuaha hriat a ni a, mahse kan hre
kim thei tawh lo va, a pawi ngawt mai. Tirhkoh hna a zir lai khan Pi Zaii hnen
atangin Tonic-Solfa pawh Elementary a passed a, chutianga Solfa thiam a nih
avang chuan a hla phuah te pawh hi aman a thluk a siam deuh vek a ni. Ralngama
hian, “Hla ka phuah reng rengin chang khatna leh a thunawn siam hi harsa ka ti
deuh va, a bak hi chu a lakaih dûk zar zar ang mai hian ka ziak zar zar thei
tawh thin a ni,” a ti.
A lo upat tak hnu chuan a hriselna pawhin tlak hniam lam a
pan hret hret a, kum 25 Kohhran Upa hna a chelh hnuin 25.10.1981 zing lam dar 8
ah chuan a rawng bawl thin a Lalpa hnenah chuan kumkhuaa chawl turin he lei
hrehawm hi a chhuahsan ta a ni. A hnuk chah dawn tep chuan (II Tim. 4:6-8) “Kei
zawng tunah pawh hlanin ka awm mek a ni si a, ka chhuah hun a thleng tawh e.
Intihsiakna tha chu ka bei zo tawh a, ka tlansiakna kawng ka hlen tawh a, rinna
chu ka vawng reng tawh a ni; tunah chuan felna lallukhum chu ka tan dahin a awm
tawh a. Chu chu Lalpa ngaihtuahtu fel tak chuan chumi ni ah chuan mi pe ang. Ka
hnenah chauh ni lovin , a inlarna ngai apiang te hnenah pawh,” tih thu hi zawi
te-a a chham chhuah hnuin a chatthla ta a ni. A ruang chu N.E.Khawdungsei
Kohhran Zaipawlin zah tak leh ropui takin, ama hla siam ngei –
‘Kan awmna lei in hi thiat mahse, Kuta sak loh Chatuan In
chu ka nei’ (Thalaite
Hla bu No. 238)
Tih
hla mawi taka sain an thlah liam ta a ni.
Upa Ralngama hi Pa taima tak leh
thil vawng fel thlip thlep mi a ni tih a sulhnu a Diary bu atangin a hriat
theih. A Diary bu ah hian a ni tin hun hman dan, ni khat tê pawh hmaih lovin a
ziak thlap vek a, thla tawp ni hnuhnung berah chuan Pathian hnena Lawmthu
sawina leh thla thar ni hmasa berah chuan Pathian hruaina a dilna a ziak deuh
zel bawk. Heng a Diary te hi tam tak vawn that a la ni. Mahse heng a Diary
bu-ah hian a hla phuahte a ziak mang hauh lo, ziahna bu bik a nei a ni awm e,
chu chu tihbo a ni tawh lehnghal.
Ralngama hla te hi Mizoram Hmarchhak tlang dungah an sa lar
hle a, manipura Mizo hnahthlak zingha pawh a lar hle a, a hla 16 vel hi chu hla
bu hrang hrangah seng luh a ni.
Ralngama
hlate hi hlawm 7- laiah a then theih a :
1.
Khawhar zai, lusun zai
2.
Van ram, Chatuan ram
ngaih hla
3.
Krismas hla
4.
Lal Isua tuarna lam (Good
Friday) hla
5.
Gospel hla leh Jubili hla
6.
Sande Sikul hla leh
Sikul kal hla
7.
Y.M.A hla leh khawtlang
ngaih hla
A hla phuahte hian amah hi mi piangthar tha leh Pathian a
innghat mi a nihzia a tilangin belhchian an dawl em em bawk a. A hla phuah reng
reng hian he lei taksaa kan innghahna zawng zawng te, lei hi hrehawmna leh
rumna hmun mai a nih zia te a chham chhuak vek a, a tawpah chuan Chatuan hlimna
leh Lawmna, natna leh lungngaih awm tawh lohna hmunah chuan thlamuang taka kan
chawlh hun tur leh chu hmun nghahhlelhawmzia chuan a tlip deuh zel a ni.
A khawhar lusun zai : Fa pawh a neih hma hian Khawhar hla tam tak a phuah a,
chungte chu lusun chhungte tan leh hnem nana a phuah sak te an ni na a, a hla
atangin tuarpuina tak tak leh an chan inchantirna runthlak taka a phuah an ni
hlawm a, hre lo tan phei chuan ama fa a sunna hla emaw tih mai tur vek an ni.
A
hla phuah hmasak ber chu, “PAR ANG KAN LAWM LAI” tih kum 1933 a a lawmnu
Chawngziki a thiha a Khawharin a phuah a ni a. Hetih hunlai hi M.E a passed
hnu, Tirhkoh hna a zir leh hma si hun lai kha a ni. Tin, Kum 1935 khan an khaw
nula fel leh hmeltha Lalmawii chu lova an feh hawng, Tuila luiah a tla hlum ta
hlauh mai a, khawtlang pawhin an sun nasa hle a. Tichuan Dt 20.10.1935 khan
Lalmawii chhungte tan, “AW A VUL LAI MUAL A LIAM TA” hi a phuah leh ta a ni.
Kum 1935 bawk khan Tirhkoh Darkanga
a thi a, a chhungten an tuar thiamlo em em mai si a, Ralngama hian Darkanga
chhungte hnem nan, “ADAMA THLAH SUAL THIHNA THIM” hi a phuah leh a ni. Lusunna
han tawh hi chuan khawvela vanduai ber emaw intih mai hi a awl hle, mahse,
‘Hnam ze tinrengte tapin an rum’ a han tih hian midangte pawhin an lo tawn fo,
lei hringnun chhunga kan tawh theuh tur a lo nihzia a tilang chiang hle a. He
hla atang hian khawhar chhungte pawhin an tuar nem thei ta chauh niin an sawi.
Heng lo pawh hi tam tak a phuah a, kan tarlang seng vek lo vang.
Tichuan hun a lo kal zel a, a rila
rah te leh a nu leh pa te ngei pawh a han sun ve ta a. Kum 1943 khan a fapa
piang hmasa ber mai Pangliana chuan kum 1 leh thla 2 mi lekin a thihsan a,
Ralngama hian a tuar na em em mai a, hla 5 lai a phuah a –
1.
Aw Chhandamtu
2.
Hmangaih Lalpan a awmpui
e
3.
Khawvel lungngaihna ram
4.
Ka tuai fam hnu
5.
Pangliana lungdawh hla
Tih
te hi a phuah a. Tin, kum 1951 May ni 26 ah a fapa 3-na Zairemthanga’n kum 3 mi
lekin a thihsan leh a, chumi tum chuan hla pathum –
1.
Ka tap zatlangin min sel
mahse
2.
Hmana kan nun ka ngai
3.
Enchim loh chawi lai
Tih
hlate hi, ‘Ka fapa Zairemthanga ngaia tah hla’ tiin a phuah leh a. Kum 1961
March ni 5 khan a pa Tumpanga a sun leh a, chutah chuan (Ka pa Tumpanga
hriatrengna) tiin, “THINLAI CHHUM ANG A ZING” tih hla a phuah leh a. A pa, pa
lian leh chak leh huaisen chu a chawimawi thiamin a sun nasat zia a lang chiang
khawp mai. Tin, kum 1976 khan a fau Vanlalveni, inhrang chang tawh chuan
Saitualah a boral san leh a, a fanu sunna hla “THLAFAM THO LEH ZALAM TLUANGAH”
tih hla a phuah leh a.
Tlar thum zai : Heng a fate a sunna hla ah hian Tlar thum zaiin hla pathum –
1.
Ka tuai fam hnu.
(Pangliana hriat rengna hla 4-na)
2.
Pangliana Lungdawh hla.
3.
Ka tap zatlangin min sel
mahse (Zairemthanga a phuahna)
Te hi
a phuah a, heng hla 3-te hi ‘Ka Khawhar Zai’ a ti bik nghe nghe a ni. Heng a
tlar thum Zai te hian belhchian an dawl hle hlawm a. Lalawithangpa te, Saikuti
te, Darpawngi te leh kan mi hmasa hla phuah thiamte lusun zai nen an style pawh
a inangin a hla thu hian lung a kuai hlawm hle a ni. A fapa Pangliana leh
Zairemthanga chu thlan insi riala phumin an lungphun pawh a ding thiang rial a;
chu chu Ralngama hian tlar thum zaiin –
En
teh kan chhuahtlang dawhlung thiang hi, Ka hrai duhlai sakhming thaikawiah
chuang e, Ka thlir ning thei love lunglen
ni’n.
A fapa Pangliana hriatrengna hla 4-na, “Ka tuai fam hnu” hi
tlar thum zai bawk chang 17 laia seia a phuah a ni. Heng bakah hian Khawhar hla engemaw zat a phuah a –
1.
Kan hlim lai ni te
kawlah an liam zo ta
2.
Ka zinna khawvel
3.
Awmlai lian ka dang zo
lo
4.
Ka tuai lenna.
5.
Chun leh Zua lunglai
hnemtu an awm lo
Tih
hla te hi a phuah a. A Khawhar zaiah kan cheng rei ta a, a hla dang te lo thlir
leh thuak thuak ila.
Krismas Hla te : Upa Ralngama hian Krismas hla engemaw zat a phuahve a,
chungte chu –
1.
Lal pian hun lawmawm tak
(Kristian Hla Bu 98)
2.
An ruat Lal Imanuela
(Mizo Kristian Hla Thar Bu 15)
3.
Ngai teh u Bethlehem dai
ah.
4.
Lal thuthlung ropui tak
chu (Mizo Kristian Hla Thar Bu 12)
5.
Lal Jehova thutiam. (
Mizo Hla Bu thar 62)
6.
Ka tan a lawmawm e (Mizo
Hla Bu Thar 75)
7.
Kan Chhandamtu a lo
piang.
8.
Hmanah Kaisar lal lai.
Tih
hla te hi a phuah a. Tin, hla pahnih, ‘Lal pian ni kawla liam hnu’ tih leh,
‘Zawlneite’n an hrilh lawk Lal Mesia chu’ tih hla te hi Hmar chhak pheiah khi
chuan Ralngama phuah niin an ngai a, sak pawh an sa lar hle a. Mizo Hla Bu Thar
(Bu Lalbela) ah pawh khan Ralngama phuah anga dah a ni a,tin, tun hmaa Ralngama
hla te lo lakhawmtute’n an lo telh bawk si avangin “Upa Ralngama Hrahsel
Chanchin leh a Hla te” tih lehkhabu ka siam zingah khan a phuah zingah ka telh
nghe nghe a. Mahse tuna Mizo Kristian Hla Thar Bu (’88 Edition) ah khan midang
phuah angin dah a ni ta a. Engpawh nise a phuahtu diktak hriat hi he Seminar
tum pakhat anih avangin ka lo tisual palh a nih pawhin a dik zawk kan hriat
phahna a nih phawt chuan lawmawmah ka ngai mai a. Tin, ‘Thihna lui ral ram
mawiah chuan’ tih hla C.Z.Huala phuah pawh Ralngama hla zingah an lo seng luh
avangin ka telh a, a chang tawp lam chang 4-na leh chang 5-na erawh hi chu
Ralngama hian a duh em avangin a phuah belh ngei a nih chu ka ring, a chhan chu
mi hla phuah tha te hi a duhin a sa ning thei ngailo a ni. He hla a ka lo tihsual
palhah ngaihdam ka dil nghal bawk a ni. A Krismas hla pakhat chauh han chhui
lawk ila -
“
LAL PIAN HUN LAWMAWM TAK KAN THLENG LEH TA” tih hla hi kum 1936 Krismas dawn
tepa a phuah a ni a. He hla a phuah dan hi hetiangin amah ngeiin a sawi, “Kum
1936 Krismas dawna keimaha dai vela ka vah mai mai laiin Tlangsam kuhmum tantir
te hi ka han hmu a, chu chuan Krismas a lo hnai leh ta a ni tih min hriatchhuah
tir a. Tlangsam par te chuan Bethlehem lam hawi vek mai hian ka hria a; chutah
Vantirhkohten Lal Isua piang tur an rawn thlah a Bethlehem khaw daia an zaipawl
te min ngaihtuah chhuah tir a,an zinga tel ve ka chak ta em em mai a, he hla hi
ka siam ta nghal a ni,” a ti.
Good Friday Hla : Amah mi piangthar tih takah Krista tawrhna hian a rilru a
hneh thei em em thin a, Kristian kan tana a tawrhna lam hla Good Friday hla
pathum a phuah ve a –
1.
Aw Kalvari tlang saw
2.
Pathian Beram no
3.
Lal lungngaih ni
Tih
te hi a phuah a ni.
Chatuan ram ngaih hla te : Mihring te hian muanna leh chawlhna hmun kan zawng thin a,
mahse he khawvel ah hian hmun nghet kan neih loh zia leh kuta sak loh ‘Chatuan
In’ Chhandamtu buatsaihah chuan he khawvel hi bo mahse kan la chawl dawn a; he
lei taksa hian chu mi hmun chu a luah theilo a ni tih chiang em em in a hla
phuah, ‘CHATUAN IN KA NEI’ tih hian a tilang chiang hle a ni.
He hla hi a ropui hle mai a. A phuah dan hetiangin a sawi, “Kum 1947 khan
sikul naupang te Fare-well ka neihpui laiin pawnah ka va chhuak a, chutih lai
chuan Tuithaphaia pem tur rawn in phur lûk lûk hi ka va hmu a, chumi kan hmuh
chuan, ‘Aw! Mihringte hian muanna leh chawlhna hmun tur te kan zawng si thin
tak a, mahse he khawvelah hian muanna hmun leh chawlhna hmun tak tak a awm si
lo va, kan Chatuan In kan thlen hma chuan’, tih min ngaihtuah chhuah tir a, he
hla hi ka siam ta nghal a ni,” a ti.
Hla
dang pawh –
1.
Aw ka nghakhlel.
2.
Buaina chhumpui
3.
Ka tanna Aigupta
Tih
te hi a phuah a, heng a hlate hian Chatuan ram nghakhlel mi a nih zia an
tarlang hle hlawm a ni. Tin, Kum 1944 October ni
10 kha Zoram a Chanchin tha lo thlen kum 50-na lawman ni atana tih ani a, hemi
atan hian Gospel Jubili Lawmna Hla, “Pathian anchhe phura boral fate,” (Mizo
Hla Bu Thar 311) hi a siam leh a, Jubili lawm zan hian Khawdungsei Kohhran
Zaipawlin an sa nghal a ni.
Tin, Kum 1944 vek
September ni 17- kha Mizoramin Khawvel Sande Sikul Ni kan hman tan ni a ni a,
chutah chuan khawvel hian tangrual tura a thu zam thin chu hmelmate bei tura
invenna(defence) chauh hi a ni thin. Chuvangin Khawvel Sande Sikul Ni chu a tak
taka a lo thlen theih nan Lalpa Thlarauvin han thawk ve se a ti em em a.
Penticost nia Petera thusawi te a rilruah a lo lang a, Sande Sikul hla,
Lalpa Thlarauvin malsawm la
Kan Sande Sikul hi
A pui a pangte local ru;
Nunna thu a ni e.
Tiin chang 4 leh a thunawn neiin a phuah ta a ni. Tin,
Zaipawl hla, nula leh tlangval zaipawla tel te a phuahna, “Hmanah hnam ze
tinreng” tih hla Dt. 24.7.1938 khan a siam bawk a. Tin, Amah hi zirtirtu hlun,
kum 26 lai thawka pension a ni bawk a, zirna a ngaisangin mi thiamnate a
hlutsak thiam em em a. Zirna leh thiamna atanga kan hnamin hma a lo sawn zel
dan te hre rengin Sikul naupang Hla, “SUAL LEH ATNA DO TURIN” tih hi a phuah
bawk a, tunlai thleng hian Sikul thenkhat ah chuan an la sa that that thin.
Y.M.A Hla pahnih, “ Young Mizo Association
kan Zoram tlawm takah hian,” tih leh, “ Tho ru Y.M.A. leng rualte u” tih hla a
phuah atang te hian khawtlang tana mi thahnemngai mi tak a nihzia a tilang hle.
Tin, khawtlang ngaih hla
hrim hrim pahnih, “Thal favang,” tih leh “Hnutiang ngai hian” tih hla a phuah
bawk.
Heng a hla
phuah zawng zawng kan han thlir hian a tawngkam hman leh a thu chheh dan hi a
inang deuh thum a. A zepui ber leh a rilru khawih tu ber ni awma lang erawh chu
kan sawi tak he lei hrehawmnain mihringte min tih retheihzia leh he khawvel
piah lama, Chatuan Ram thlen hlan nghahhlelhawmzia hian a rilru a khawih ber
niin a lang a ni.
A tha lutuk, Zirlai tan hian google-a hmuh theih hi a hlu takzet a ni
ReplyDeletei ti lawmawm lutuk e;
Delete