09. LIANVELA LEH A HLATE K.Liantuala
LIANVELA LEH
A HLATE K.Liantuala
Pian, Seilenna leh chenna : Lianvela hi kum 1886 khan Khawruhlian
khuaah a lo piang a. A pa chu Rokima a ni. Unau pathum zinga a upa ber a ni.
Fapa 6 leh fanu 6 a nei a. A fanu 2 leh a fapa 2 te chu naupang te takte an nih
laiin an thi a. A fapa Lalhmingthanga chu Electric veng, Hebronah tunah(1988)
hian a awm.
Lianvela hi pa tawk tak, khaw khat
chhuan vawr a ni. Khawzadala in 300 khuaa chak ber a ni a. Tuirial leh tlangpui
tur, hruipui pum 5 herh mum, tlangval 10 rualin an pawh mar zawh loh chu amah
chauhin a pawt mar zo. Lammualah khaw hrang hrang hrui pawha inelnaah a tel lo
chuan an khuate an chhuak ngam ngai lo. Ziak leh chhiar a thiam avangin Zawngin
lal Pianfela’n Khawchhiar hna thawk turin a sawm a. Kum1929 khan Zawngin- ah a
pem ta a, 1947 thleng Khawchhiar hna a thawk a. Kum 1946-a Mizo Union Party a
lo din khan a inpe ve a. Nimahsela, Pathian thu nen inrem theia a hriat ngang
loh avangin kum 1947 khan a bansan leh ta ani.
Sakhuana lam : Kum 1910 khan vanneihthlak takin zu
hmun atangin chhandam hlimna (piantharna) a chhar hlauh mai a. Chutia a
pianthar takah chuan, “Paula pawh a pianthar khan a lu a mêt a, kei pawh
Kristian ka nih chhinchhiah nan ka lu ka mêt ve tur a ni,” a ti a. A sam a tha
em em a, a kawng a vaw hnup mai a. Chutiang khawpa sam tha a nih avang chuan a
farnute’n meh chu an remti lo va. Nimahsela mêt lo thei niin a inhre si lo va,
a sakawrbakcheh chuan a chep chhum ta hmawk mai a; a farnute chuan thûl mawngah
an dah tha ta nghe nghe a. Chuta tang chuan zu hmun hlimna chu kalsanin a theih
ang tawk tawkin Lalpa rawng chu a bawl chho ve ta a ni.
Pathian thu puang lo thei niin a
inhre lo va, a tui thei em em mai si a; khaw thenawmah te kalin Pathian thu
sawi ringawt mai hi a atchilh a. A lungte hi a chhe theiin a tap zawih zawih
thin. Chuvangin mite chuan,”TAHBELHA” an tih phah hial. Thu sawi pawh a thiam
roh fu mai a, miten an bawr nasa hle thin a. Thu sawi tur hian khaw thenawmte
pawhin an sawm deuh reng a. Nu ho hian a thusawi chu ngaihthlak nuam an ti
zual. Khaw inhnai te te an nih avangin a tuium la tur te hi khaw thenawmte
chuan Pathian thu sawi turin an khaw lamah an hruai kawi thin a. Tuium hman
lai, tui tawh sate hi an hawntir thin ani. Pathian thu hrila a vah chhuah hnem
deuh nan te chu – Lailak te,Lailet te, Hmunnghak te,Pehlawn te, Kelzam te,
Hmuizawl tte,Phaileng te, Kepran te hi a ni a. Chung khuaah chuan a hun lai hi
chuan a lar ve em em thin a ni.
Hla lam : Lianvela hi mi lungleng thei tak mi a
ni a,hetia Pathian Thlarau piantharna a han chan zui hnu phei hi chuan a lung a
leng zual a. A lunglenna pawh he khawvel mai ah hian a tawpin a leng vel tawh
lo va, rinna mitin van lam a thlir reng thin a; sava anga thla nei a,van ram
han fam te hi a chak thei em em thin.
Hla hi 20 chuang zet a phuah ve a;
hla hi a ngaina em em a, a ziak a ziak thin a. Chung a hla ziakah pawh chuan
ama hla phuah hote chu a SEN a ziakin a chhinchhiah kher thin a. Mahse chu a
hla ziakna chu a bo hlauh mai a, a hla phuah zawng zawng te chu hriat vek theih
a ni lo. Lianvela hi thlarau mi tak a ni a; hla phuah a thiam bawk si a. A
hlate hi mite’n Pathian pawl nan an hmang nasa a. Khawruhlian nula zaithiam
Chawikungi chu Pathian thu hrila a vah vel naah a hruai thin a, ani hian thiam
tak maiin a sak sak thin a. Mite pawhin thiam an tiin a hlate chu tha an tih
phah em em thin. Heng a hla phuahte hi Khawruhliana a awm lai, 1910-1929
chhunga a phuah a ni ber a. Zawngina a pem hnu 1947 khan hla 2 chauh a phuah a
ni.
Hun hnuhnung lam : Lianvela hi pa inngaitlawm tak, pa kawm
nuam leh thlarau mi a ni a. A thih huna
a thlan lunga ziak dan tur pawh a thlang fel sa diam a –
“Intihsiakna
tha chu ka bei zo tawh a,
Ka tlansiakna ka hlen ta …
Felna lalukhum chu ka tan dahin a
awm tawh a,
A inlarna ngai apiang hnenah”.
“He thu bak hi chu ka thlan lungah rawn
ziak reng reng suh ang che u”, tiin a chhungte a chah a. Biak in hi a ngaina em
a, a thih dawn tep pawhin Biakina dah luh a ngen a, tichuan February, 1952 khan
a rawng a lo bawl fo thin, Pathian hnenah chawl turin khawvel lei hrehawm, ral
tawh mai se, tia a lo ngen fo thin chu a takin a lo chang ta a; tunah chuan
rinna thla zara fan a chak em em thin, Salem thar chu a taka fang turin, Isua
tlanna zarah hmangaih ram nuamah hruai luhin a awm ta a. A ruang chu Biak inah
lak luh a ni ta lo va; a thlan lungah pawh, a hming, thih ni leh kumte an ziak
belh leh ta tho.
Hla ziarang : Lianvela hlate hi thu mawl, tluang tlam
tak leh sak nuam em em si a ni hlawm a. Khawvel lam hla a phuah hriat kan nei
lo. Vanram ngaihna leh khawvel hrehawm hnuchhawn duhna lam hla a phuah ber.
Khawvela a chen chhung pawh khan a rilru leh ngaihtuahna, suangtuahna chu
khawvel piah lamah a ni ber a. A taksa tak chu khawvelah awm mahse, thlarau
khawvelah a rilru hi a cheng tam hle tih a hla atang hian a hriat theih a ni.
Kum 1910 khan Lal Isuan mihringte tana a
tuarna ropuizia hi a hmu chhuak thar a; ropui a ti hle a. A rilru leh
ngaihtuahna mitthlaahte chuan Kalvari tlang te, Lal Isua thihna Kross leh Lal
Isua an khenbehna ngei te chu a lang uar uar mai a. Kross-a tlanna avang chuan
chhandam a lo nih tak avangte chuan, Kalvari tlang chu a tak a hmuh a chak em
em a. Chu Kalvari tlang atang chuan Van Jerusalem thar, ringtu thlaraute
khawpui chu lang chiang hle in a ring a
ni. Lianvela hi beiseina leh rinna khawvelah a cheng hnem hle mai. Thih hnua
ringtute chan ropui leh nawm dan turte a ngaihtuah vak vak a. Chhum chhah takin
tlangte a chim bo ang mai hian khawvel buaina leh lungngaihnate chuan hring nun
hi chim reng mai ang te hian a ngaihtuah thin a. Thaw-i-pik thlak a tiin
khawvel hi ral thuai thuai se a duh em em a ni. Rinna mitin Vanram lam a han
thlir a; tun hmaa a rual hlui, ringtu an nih avanga tihduhdah leh buaina chi
hrang hrangte lo tuar chhuak a, hnehtu chan changa Zion Lalpa chu faka zaiin a
han hmu a. A thenrual hluite ang bawk chuan ani pawh chu Lal Isua tlanna azarah
chuan Hmangaihte chenna hmunah chuan hruai luh ve a han dil zui a.
Kum 1926 khan fapa duhawm tak mai a
nei a, a hmingah pawh thu leh hla lama a tui em avangin, THU-LEH-HLAA tiin an
sa a. A hming pakhat erawh chu Lalbiakthanga a ni. Chutia fapa duhawm tak mai
Pathianin a han pe chu a lawm tehlul nen, a chum duhawm lai tak maiin a thi ta
hlauh mai a. Lianvela chuan a ui em em a. Mahse, Pathian lamah a tui em avangin
Pathian lakah a vui reng reng lo va, “Lalpan ka fapa atan min pe a, mahse, min
laksak leh ta mai hi vui tur ka ni lo ve, Lalpa chu ka fak zel ang” tiin a tuar
thiam hle a.
Fa neih te hi ka chak a; mahse, fa a
lo pian dawn hnai tak takah chuan eng angin nge a lo pian chhuah ang a, eng
hmel nge a rawn put dawn tih pawh kan ngaihtuah chhuak pha hauh lo va; mi
angloin a lo piang chhuak hlauh mai ang a tihte rilruin a ngaihtuah kual a.
Mahse kan ngaihtuah leh suangtuahna piah lamah fuke kim leh tha takin a lo
piang a, a thi leh ta mai si hi Pathian hian a hmangaih em mai a; chuvangin
khawvel boruak tha lo tak hip reng turin a phal lo va; khawvel sual ina a khalh
chul mai mai atan chuan a phal lo a ni. Chu mai chu a ni lo va, ringtu kal
hmasa te chuan lei hrehawm hi ngai lovin, khawvel chawhbuai phak lovah an awm
daih zawk a; chuvangin thu mai chuan Lalpa hming hi a faka han fak sen rual a
ni lo a ti ta a. Kum 1928 khan fapa duhawm tak mai, Pawlthianghlima a nei leh
a. Vanduaithlak takin a chum duhawm lai bawkin a thi leh ta mai a. Fa pali lai
a sunna a ni ta a. Mahse a tuar thiam viau zel. Rilru hahdam takin a thlah liam
leh thei ta a. Khawvel hrehawm kalsan a
Lal Isua hnena nuam taka awm tura a
ngaih avangin Chhandamtu hnenah a thlah leh ta a ni. Lianvela hian Lal Isua
tuarna hi a tuarpuiin, tuarna avanga mihring te nihlawhzia te hi a hmu thiam
hle niin a lang. Chutih rual chuan Lal Isua tuarna hriatthiampui pha lote chu a
vei em em a. Hriatthiampui chu sawi loh, mi tam takte hmuhsit leh endawng Lal
Isua a han thi chu a han sawi zâwng pawh hian a hnuk a ulh teuh reng mai a.
Mite’n hre thiam ve se a duh em em Krista mawizia leh duhawm ziate ringlote’n
an hmuh phak loh dante, Lal Isua hmusita an hnâwl bakah Amah ringtute thlenga
hmusit an nih dante a han ngaihtuah a, nâ a ti thei em em a ni. Lianvela
hla kan hriatchian theih te chu : 1.
Rinna thla zar ila Kalvari mual lam va fang ila 2.
Ral tawh mai se lei ninawm hi 3.
Kan lungduh ber kan lawmna ber 4.
Aw ka lainat, aw ka hmangaih 5.
Khawvelah hian lungngai fate 6.
Tupawh ka hnena lokal chu 7.
Kan thusawi tu in nge ring a 8.
En teh Lal riangvai saw
Tunah hian hla a phuah zatve pawh
kan hre thei ta lo va, a pawi hle mai. Heng bakah hian,”I Lal thutthleng leh
Lal lukhum I rawn kal san”, Lalhuta phuah nia Hlabua ziak leh “Aw van thli, ka
ngai em che”, R.L.Kamlala phuah nia Hla thar bua chuangte hi Lianvela phuah a ni
tih an awm ve a. A fapa pawhin,’” Thenkhat chuan ka pa phuah niin an sawi a;
mahse, hlabua a phauhtu an ziak ang hian ka pa phuah a ni lo vang”, a ti a.
Chuvangin a hla chhuina ah kan telh ta lo a ni.
Comments
Post a Comment