06. LENG LAL SAIHNUNA LEH A HLATE Darchuailova Renthlei


1.     LENG LAL SAIHNUNA LEH A HLATE                                                 Darchuailova Renthlei

“Khawvel hrehawm buaina karah hian” tia he khawvel hi hrehawm leh buainaa khata hmutu,Saihnuna Fanai, Leng lal hi 1896 khan Thiakah a lo piangin a zinna khawvel hrehawm chu a dai tan a. A pa Pazika Thiaka a lal hma hian khawhriah in 400 lai khuaa lal chhungkaw zing ami a ni a.                                       

Thiaka an awm hnu hian a unaute Zaduna leh Zakapa te nen Khuangthingah awm hovin in 500 lai khua an awp a. Kum 1898 khan Tarmita’n  Leng ram chu Pazika a pe a. Pazika a thih hnuin Mizoram Bawrhsap, N.E.Perry sapin Saihnuna chu Leng khuaa Lal turin a ruat nghet a. Mizo Lal ho zinga Kristian hmasa pawl niin, 5 july 1921 khan Pathian thu awihin kum 1924-ah Baptisama a chang a. Thlarau mi tak a niin Kohhrana thlarau hlimna a lo thlen apiangin a chang ve ziah thin.               

Saihnuna hi then leh rual ngaina mi, mi lungleng thei mi tak a nihzia a hla “Awmkhawharin” tih atang khan kan hre thei nghal mai awm e.Zai a ngainain Zai a thiam hle a; thenrual pawl a thiamin mi ngainat a hlawh hle thin. Ama khuate mai bakah chhak leh thlang, chhim leh hmar atang in an pan khawm thin a; a ina leng lo hian mikhual thlen chang pawh an nei thin. Mirethei leh chanhaite a hmangaihin, khawhar lusun chhungte a ngaihsakin a kan peih em em a; Pathian thu zirtirin a tawngtaisak fo thin. Pathian thu hrila vah chhuah hi a chak zawng tak a ni a. Chu hnathawk tura a inbuatsaih lai, Tirhkoh hna zir tura thlan a nih laiin vanduai thlak takin a pa, Pazika’n a boralsan a. A pa lalthutthleng luahtu tura ruat a nih avangin Tirhkoh hna lam chu a kiansan ta a ni. Kum 1947 April thla atangin vanduaithlak tak maiin Ashma natna a chhar ta hlauh mai a. Kum 22 leng khua ro a rel hnuin kum 1949 June ni 17 khan a zin kawng chhui a tawp ta a ni.                                                                                

Saihnuna hian hla 98 vel a phuah a. Kum 1926 atanga hla phuah tanin,a thih dawn, kum 1949 thlengin a phuah a ni. Heng a hla phuahte hi LENG LAL SAIHNUNA HLABU tih ah chhutchhuah an nih avangin a hlate hi tarlang vek lo mai ila. Heng a hla phuahte hi a phuah ni leh thla leh kum te chhinchhiah an nih leh nih loh hriat a harsa hle.

Saihnuna hla te hi hlawm lian tak tak hlawm thum ah a then theih a :

1.      Kristian hla         - Kros lam hla,rawngbawlna leh thlamuanna.

2.     Khawhar hla       - Lusun hla, hnemna hla, kaihhruaina hla.

3.     Hla lenglawng    - Lengzem hla, khawtlang lunglen, hla lenglawng



Heng hlawn hrang hrang pawh hi hlawm te zawk tam taka thliarsin leh tham an ni deuh vek mai.                                                                                                                         
Saihnuna’n a hla phuah chhan ngaihnawm takin aman heti hian a ziak a.                          
“…Kan Pa thih avangin Tirhkoh hna ka zir thei ta lova, mahni awmna khuaah zing zana Pathian thu sawia au fo chu mawi lo ka ti bawk si a. “Engtinnge Pathian thu ka hril theihna ni ber ang” tiin ka inngaihtuah reng fo thin a. Kohhran Upate tanpuiin khaw chhungah theihtawpin tangkai dawn ila, a tirah chuan ‘Kan Lal nge nge’ min ti anga, min fak fiam hle mai thei a, a tawpah chuan, “Kan Kohhran hi Lal thu hlir a ni,” tiin min rel ang a, Kohhran tibuaitu ka lo ni mai ang tih te ka hlauva. Engemaw ti tala Pathian tana tangkai ve chu ka duh si a, hrtiang hian ka ngaihtuah ta a ni.

1.      Hla hi Sermon tha kim tawi a ni.

2.     Hal hi lehkha thiam lo tan lehkha a ni.

3.     Hla hi Kros thlirna entlang a ni.

4.     Hla hi Vanram leilawn a ni, tiin.

“Chhim kil leh Hmar kilah- Chhak leh thlangah…. Kros kawng bote leh Kros la hmufiah lote tan pawh entlangah leh…..leilawn atan tiin hla hi ka rilru lian ber a ni ta a. Chu chu Pathianin min hman a tumna ber a nih ringin ka rilrua thil lo lang chu ka ziak a. Hlain ka sa chhuak ngam ta a ni.”                                                                                               
‘Kros kawng bo te’n kawng an hmuh theihna tur leh Kraws la hmufiah lo te pawhin an hmuh fiah theihna tur entlang’ a ti angin, Saihnuna hlate hi mitinin anmahni hla anga an sak theih theuh (Universal appeal) turin a phuah a. ‘Ro an rel, a kim zo ta’ tih hla hi mitin tan mahni hla anga sak theih tur a ni. Misualte avanga tihduhdah tuara Kross kawng a zawh lai chu mitthla theih turin a tarlanga. Ani Pathian, engkim tithei, tawngka mai pawha amah nghaisatute hmetmit vek thei siin chutiang hrehawm a tuar chu a makin hriatthiam a harsa a. Chung tuarna zawng zawng chu keimah min hmangaih vang a ni tih mitin in an hriat theih nan mawi takin a chhepchhuak bawk a ni.

Hla phuahtute hian an thil vei leh chan mite hnena an puan rualin, an ni ang thova vei ve sawichhuak thiam silo te ai a awh nghal thin. Hei vang tak hian mi hla phuahte kan tahpuiin kan hlim puia, mahni ta ang hrimin kan         en a; hla chuam,hla thulkhungah kan nei thin. Kan nun khan an nun a tawmpuiin hla phauhtute an hlu zual thin. Ringtu zawng zawng ten thlarau ralthuam tel lova Setana kan hneh theih lohzia pawh hla in a pho chhuak a. Pathian thlarau tel lo chuan sual ral kan ngam lova, kan rum thin. Heng atanga chhut pawh hian Kristian zawng zawng ten mahni hla bil ang theuhva sak theih a nih ngei a rinawm.

William wordsworth-an “Hla phuahtu chu engkim hrethiam tura finna a thuam an ni” a ti na a. Famkim lo mihring an nih ve tho avangin sawisel bovin engkim an ti thei bik hauh lo a ni tih chu Saihnuna hla thenkhat atang mai pawh hian a hriat theih awm e. A hla thenkhatte hi mi tin tawmpui theih (universal appeal) ni mahse. Thenkhat chuan hnar chin pawh a nei ve tho a,

                        A riangin tahlai ka bang lo, 
                      Tun thlengin awmkhua a har thin, 
                       Ngai lo thei ka ni lo chul hnu par an vulna, 
                      Luiral ram nuam thlafam khua nuam.

A tih te hi lusun vei ve lo tan chuan luaithli nul khawpa sak a har mai thei.            

Hla thu mawi hman chungchang (Poetic Diction)- ah pawh hian Saihnuna hi   duai lo hle. Mizovin hla phuahna tawngkam bik kan neih hman thuah Saihnuna hi a sulsutute zinga langsar pawl tak a ni hial awm e.Hla thu mawi tak tak a hmang nual mai – Sarawn par, nau ang awi, parmawi thliah, lungmawl, tlai ni a liam, puan lukhum, thlafam, puan ang bang, ar ang vai, angel dungthul, lung loh tui thiang, chhingmit luaithli, luaithli nul, khuai ai thlum, Tuahpui, Vau, Romei, Chham ang zal, nau ang nui, nau ang nuar, tap, khuangruah sur, lentu,lawi ang thang, phulzing, tlanglam zawh, Tukram, kai chiai, vanneihna khum, awmhar, zunzam, senhri par iang, thal tui ang tling, Fang rawng, hlun chhung, chhem dam thli, hai ang thang, sir sawn, chhing, sawmfang, kawltu chawi tihte hi inhmeh tak leh rem takin a hmang hlawm a. Heng atang pawh hian hla phuahna tawngkama a hausak zia kan hre nghal mai awm e. Saihnuna hian hla chang bithliah dan (Stanza form) bik a nei lo a tih theih hial awm e. A hla kan hmuh 80 zinga a 55 te hi chang khata tlar 4 zel awmin a phuah a; hla 10 chuan chang khatah tlar 5 an nei a; hla 6 ten tlar 6 zel an nei bawk a. hla 3 chang khata tlar 3; hla 3 ten tlar 7 an nei bawk. Chang khata tlar 8 leh tlar 10 awmin hla pakhat ve ve a phuah bawk a. Hla pakhat chang hranpa nei lovin tlar 16 awmin a phuah bawk. 58 te chuan thunawn an nei a; 22 erawh chu a thunawn a awmlo thung. Chang khata tlar awmzat a inang lo ang bawkin hla sei zawng pawh a inchen lo thluah mai.    

Stanza form bik a nei lo ang bawkin Line form bik pawh a nei teh chiam lo. Hla tlar thenkhat chu amaha bikim (end-stop-line) an nih lain thenkhat chu a dawt leh tlar a chhunzawm chi (run-on-line) an awm nual bawk. Tin, hla tlar khat lamrik zat pawh a dang thluah mai. Tlar khat lamrik 8 nei hla 36 a phuah a; hla 3 chuan lamrik 7 a nei a; hla 11 chuan lamrik 9 an nei a; lamrik 11,lamrik 12 nei hla 15 a phuah a; lamrik 10 nei hla 11, lamrik 12 nei hla 6, lamrik 14 nei hla 3 leh lamrik 16 leh 18 nei hla pakhat ve ve a phuah bawk.         

Hla phuahna hmanrua (narrative technique) chungchangah Saihnuna hi a hausa hle a. Engtik lai atang khan nge Mizote hian an hman tan tih chhui ngial tham, hmanraw tha leh tangkai em em, a hmang thiam apiang ten an larpui leh an thu leh hla timawitu tehkhinna chihnih – hmehbel tehkhinna (Simile) leh chanter tehkhinna (Metaphor) te a hmang thiamin a hmang tam hle a. A hmanna thenkhatte phei chu amaha chawr ve reng niawma inhmehin a hmang nual mai.                                    

Kan Pi leh Pute khan mahni kawng vai kaw chawpin sul an su a, kawng bel sa a kal an nih loh avangin an duh loh loh pawh an dai ngei ang tih a rin sak theih a. Thangthar, ansut kuak sa, an sial sa a kalte hi chuan thil tha lo an daite hi chu kan kân thei tawh tur ani dawn lawm ni? Kristianten Vanram kan panna kawng chanchin a au chhuahpui ah chuan Israel faten Kanan an pan dan hmehbelin a tehkhin a. Harsatna tam tak tuarin Vanram chu luah tur ani tih tilang turin Kanan an hma lama awm chu a kawh hmuh a ni. Ringtute khawvel leh Israel fate tana sal tanna Babulon chu tehkhinin, chu buaina ram atanga a chhanchhuahna kawl eng chu a kawhhmuh nghal a ni. Saihnuna hmanraw dang leh chu thil aiawh leh entir neia thil hman(symbol) hi a ni. A tlukpui emaw, a anpui emaw, a laichin emaw hmanga thil entirna, rilru a vei han funruk hi hla tihla a, timawitu a ni fo thin. Thiam tak maia he hmanrua (symbol) hmang thei te chuan mi rilru an la chakin mi an hneh sam bik thin. Saihnuna hian symbol a hmang nual a, hei hian a hlate hi sang takah a hlang nghe nghe a ni. (Van) sarawn par, lili par, nau ang nuar, par rimtui Varparh Arsi, chatuan par, puan lukhum, rangkachak, thal tui, zan thim, kawl eng, hlunchhung, thlanmual, luaithli, khawnvar, nau ang nui, chhumpui, Babulon, puan var, khaw thim, khua vartir, tihte hi entir neiin a hmang vek a. Hengte hi ram lak nan an hmang thin. Tunlai thangthar twang ruh lang rawt pawh duh tawk lova thling bawhawk khawpa thusawi ai chuan pehhel tak leh thil dang hmanga thusawi mi a zêl ril duh zawk fo thin reng a ni. Saihnuna khawvel hi kimchang lo deuhin I han thlir thuak thuak teh ang. A hla 80 kan hmuh ah hianin ‘tah’ thu hi vawi 48 kan hmu; ngun taka a hla te zir peih loh phei chuan ‘tahbelh’ tih mai awl tak a ni. Ngun tak leh uluk taka kan thlir chuanin Saihnuna hian khawvel pahnih a tarlang kawp deuh zel a. A pakhat zawk chu Babulon buaina Jordan, tahna ram zau, ar ang vaihna khawvel a ni a; a dang leh chu ‘Angel lenna ram ropui, Hring nun ngai lova thlafam luaithli nul tawh lohna, tahna banna ram’ a ni. A taksa chenna khawvel chu lungngaih chum zinna, zan thim a nih lain a thlarau khawvel chu Lal Davida khawnvar Varparh Arsi enna ram a ni. Chu ramah chuan Van Sarawn leh Lili parmawi a vul reng a; pangpar mawi tinreng vul na, Halelui an remna ram a ni.                                                                                                       

Saihnuna tap hi lungngaih vang leh lawm vang a ni a;tap ri avanga a khawvel buai lain, lawm avanga bianga mittui luang avang pawhin Saihnuna khawvel hi a hnâwng a ni. A hla pakhatah chuan Babulon buaina Jordan chhuahsan a hreh thu a puangchhuak leh tho mai a. Thu leh Hla kungpui (artist) te khawvel hi hriatthiam pui tak tak chu a awlai lo hle awm e. Saihnuna pawh hian thih a hreh hle a ngem le!?

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia