05. PATEA LEH A HLATE B.Lalthangliana


1.    PATEA LEH A HLATE
                              B.Lalthangliana                                           
PATEA hi 1894 kumah a piang a, a pa Selbawnga, a nu Sinnawii a ni a.Naupangte a nih laiin a Pa hian a thihsan hlauh mai a.Unau panga a nei nghe nghe a. A nu chuan a kûrpui a, Sailulakah te, Lengah te a chenpui a. An khawsak a har tak em avangin a fate chu semdarhsak an lo tum ta hial a. Mahse chu êm chu a nuin a ngaingam ngang lova. Tichuan Patea kum 10 vel a nihin a nu chuan Khawbung Lal Lalbika inah 1904 bawr vel khan a tlûk luhpui ta a, Khawbung Lal inah a lo seilian ta a ni.                                                                              
A naupan laiin mi pisil tak a ni a, a nu phei chuan mihring a tling lo hial awm mange aw, a ti thin a ni awm e. Te tak, ria thiu theu, zen zii zei a nih avang hian mi tupawh hian ‘Pate’ tiin an ko vek a. A hming tak erawh chu ZALIANA a ni a, a nu leh a unaute chuan ‘Bawkte’ tiin an ko thin. A hming tak hi ‘Patea’ tih hian a lân hma hle a, chu chu a lo pu hlen ta zel a. A puitlin hnu pawhin pa te lam deuh, mit khur thûk lam, pa sang vak lo a ni a. Pa nelawm leh fiamthu thiam tak a ni bawk.                       
Pathian thu hi a tuina ber a ni a. Vaphai, Leithum, Thekte, Leisen leh Sazêp khuaah te Pathian thu hrilin a kal thin. Sermon a a sawinaah te pawh ngaithlatute chawk harh turin fiamthu a zep thiam hle. Tawngtai dam theihna te pawh a dawng ve a. Mikhual pahnih thumin an thlenchilh deuh reng a. Hmar lam senvawn atang te pawhin an rawn pan ve hial a. Pa kut themthiam tak a ni a. Paikawng tah te, Tuibar-lai siam te pawh thiam hlein an sawi bawk. Len den te pawh a hrât viau a. Amah hi taksa inenkawl fai taima tak, hmuihmul chena met fai han reng a ni. Khawbung atangin 1939-ah Mualzawl(Burma)-ah an pem a. Mahse Japan ral hlauvin Zoram-ah an kir leh a, Reiekah 1944 khan an lut a. Tualteah an insawn leh a. Kum 1946 khan Samthangah an pem a, hetah hian ni 23 March 1950 khan a lu a lo phum ta a ni. Patea hi khaw hrang hrangah a khawsa na a, Khawbungah a cheng rei ber a, 1904-39 thleng, kum 35 chhung an khawsa a. Tin, Khawbunga a chen lai chauhin hla a phuah a, chuvangin “Khawbung Patea” tiin a hming a lar a, a lo pu hlen ta zel a ni.                    
Patea hian hla 55 a phuah a, hei hi a lungphunah pawh ziak lan a ni a. Mahse chung zinga hla 52 te chauh a hla ziak khawmna bu hlui berah a chuang a. Hla pathum chu hriat chhuah zawh loha ngaih a ni a. Theih ang tawka research beia kan chhui hnu hian vanneihthlak takin a hla pahnih chu kan hre chhuak leh thei ta hram a, a lawmawm hle.               
Mizo Kristian hla phuahtu hranghluite zinga la dam awm chhunte zinga mi Pu C.Z.Huala chuan, ni 18-19 February 1965 khan Aizawl Theatre Hall-a “Hla Kutpui” vawi 2-naah thu a sawi tumin,”Patea Khawbung chu Mizo thluka Kristian hla phuahtu hmasa ber a ni a; amah (Pu C.Z.Huala) chu dawttu a ni a, Pu R.L.Kamlala chu pathumna a ni,” tih a sawi a. Pu C.Z.Huala vek hian,”Kristian Hla thar phuah reng reng hi ka hriat dan a dik chuan, kum 1922 vela kan chin tan a ni,” tiin a ziak a (MZP Chanchinbu, July 1965).
Patea nupui Pi Kaphnuni ka zawh erawh chuan, “Kan pain hla a phuah hmasak ber hun chu, ka fanu upa ber ka pawm lai a niin ka hria,” a ti a. Chu chu kan han chhut kir ngial a, kum 1919 ral lam emaw, kum 1920 bul lam emaw niin kan hria a. Tichuan Patea hla phuah hmasak ber kum, kawng danga sawi chuan, Mizoten keimahni irawm chhuaka Kristian hla thar kan neih hmasak ber kum chu 1919 kum tawp lam emaw, 1920 kum bul lam emaw niin kan pawm nghet ta a ni. Mizo pa suangtuahna thar atanga lo piang Kristian hla hmasa ber chu :
Ka ropuina tur leh ka himna hmun,                                                                         
Ral hlauhawm leh titna awm lo chu;
  Thlaler atang hianin ka hmu rinin,                                                                                  
Chu hmun hlun chuan min tuam vel vangin,                                       
tih hla hi a ni.
            He hla hian danglamna riau a nei a. Kan sawi tawh ang khan Patea chu a naupan laia rethei em em, nun khaw chhuah theih loh hlauhawm hial dinhmuna awm, a pa unauten semdarh an tum ngai ngam lova Khawbung Lal ina tlu lut, “lal vanlung ur” –a khawsa chho, mi thenkhat hmuhsit leh ngaihnep hlawh fo a ni ngei ang a.Mahse thing delh loh lung delh lohin a lo puitling ve hrâm a.                        
            Chu a nun ram boruak leh a kal pelh tawh hun mual liam tawhte chuan a rilru a luah nghet hlein a rinsak theih a. A zah chang leh tim ar ara a suangtuah let tum pawh a tam ngei ang. Khawvelah a tan himna tur a vanzia te, a tan ropuina hun a hlat dan te pawh kan hriatthiampui bakah hian a ngaihtuah ngeiin a rinawm a.                        
            Khawvel Indopui Vawi 2-na, Hiroshima leh Nagasaki khawpuia atom bomb thlak a nih hnu rei vak loah, Japan ram pumpui thutawi (relics) inphuahsiakna a awm a. Lawmman pakhatna dawngtu chu hmeichhe kum 22 mi, Atom bomb avanga a chhungte chân vek tawh a ni reuh a. He Japan nula leh Patea te hi kawn khata cheng za, duhthusam in ang nei an ni kan ti thei awm e. Mizo Kristian hla hmasa ber hi a phuahtu in a hun mual liam tawh a puan chhuahna, a khawhar, retheih, manganna ata himna leh ropuina sin hun tur a thlirna, a inhnemna a ni, kan tithei bawk ang.           
            Patea hla phuah hnuhnung ber leh a hla phuah hun chhung lo chhui leh ila. Khawbunga Kristian an la fahrah deuh laiin Pi Ruali chu Kristian a nih avang ngawtin a pasal in a then a. A nutate hnenah rei deuh a chen hnuin a hmeithai a. Fa pahnih a nei a, an puitlin ve hunah an rawn chhawm ve beisei a ni. A fanu Nutawii chuan a tleirawl laiin a thihsan ta mai a. A fapa Chalkaia pawh chuan tlangval a nih hmain a boralsan ve leh ta hlauh a.         
            Awm ngaihna hre lo khawpin a rilru a nâ a. A fate chu ngai em em mahse sawi chhuak thiam hêk lo, hlaa phuahsak turin Patea chu a ngen ta chawt a. Ani chuan Pi Ruali-ah inchan leh, a tuarna zawng zawng inbelin, “Fam khua em ni ka ngaih hringnun hi” tih hla hi a lo phuahsak ta a.Hei hi Patea hla phuah hnuhnung ber a tih ngam tawh ang a. A hla phuah hun chhung pawh kum 1920-1937 tiin ziak ngam a ni tawh ang chu.
            Patea hian hla a phuah dawn chuan, ina a awm te hi a rum nghal nghal thin a, fianrial panin a relh bo leh daih thin a. A hla phuahna ber chu tuna Khawbung khuaa sipai hovin awmhmun an khuarna “Zuangtlang” leh hman laia Pathian thu awih ho Lalin a dah khawmna “Pathian veng hmun hlui” hi a ni ber a. Amah ngei ina a sawi dan chuanin, “ Hla ka’n phuah dawn chuan ram hnuaiah ka kal a, ka lung a leng thei em em mai a. Ka’n tawngtai a, ka lung a leng lutuk hi ka mittui a tla zawih zawih a. Hnahthel chungah hian ka bawk a, ka’n tawlh han han a. Chutah zet chuan hla thu te chu a chhuak thawt thawt mai a ni,” a ti a ni.
            Tum khat chu Thekte khuaah Pathian thu hrila a zin, an Lal Pu Thanga inah a thleng a. Ni tla suar suar chuan Thekte chhaka Lurh tlang tlakdeng lam per chu a chhun fuh em em a. Tlaizawng a vul chûk mai si a. Kaitên chu a ke vei lamin a rap a, “Heng thingte hian ram an va mawi em! Lal pian hun timawitu an ni, lung a va leng em em ve aw!” a ti vawng vawng a. Tichuan :
            Lal pian hun pangpar a vul leh ta, 
          Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve, 
          Van hnuai mi hril Bethlehem tlang chungah,  
          Rinin thlain mi an thlawk kai.,
tih hla tha tak, hlui theilo, Tlangsam te ang bawkin Krismas dawn apiangin a lo vul thar leh thin a ni. Hei hi Mizo Kristian hla thara “Bethlehem” lama hmasa ber leh “Tlaizawng” parna hmasa ber a lo ni ta a.
Patea hla phuahte ngun taka zirtu pakhat Pu Siamkima chuan ngaihnawm takin ti hian a sawi a. Patea hi kan hla siamtu thenkhatte anga Pathian hla baka khawvel lam hla phuah nei ve dem dum a ni ve lo. Duhin a rilru pe ni sela, khawvel mawina leh mihrinna hla pawh tha tak tak a phuah chhuak thei ngei ang. Mahse a duhthlan lam chu relin chumi lam chu rilru takin a zawh a, chuvangin a hlate pawh hi a eng bik a ni.                                          
A hlaa kan hmuh danin Patea hi buaina leh lungngaihnain a hual vel chang pawh a awm ve ngei a. Mi tin chunga lo thleng thin, taksa bawrhsawmna te, mangan leh buaina te pawhin a chim buai chang a awm thin. He khawvelah hian a thla a ngam theih loh thu pawh kan hmu a ni. Tahna pawh kan hmu bawk, mahse chik taka a hla zawng zawngte hi kan en chuan a tahna chhan hi chu buainain a Lal hmel a hliah vanga a pawitihna leh lungchhiatna, pangchang taka a Lalpa a kohna a ni. A hlaa ‘tahna’ a lan naah pawh hian, ‘thawhlehna ni ropui’ leh ‘Pialral ni eng mawi’ a kohna te kan hmu zel a; kawng thim leh buai leh lungngaihna thu a awm pawhin chawplehchilha a hnehna thu leh, amah leh amah a inhnemna thu kan hmu zel thin.           
Patea hian Lunggaihna leh thihna ram ah hian a hlimawm thei ang ber zawngin thil  a thlir reng thei chauh ni lovin, thil reng reng hi a hmu par vek emaw tih tur a ni. A hlaah te hian hmun 40-ah ‘par’ tih kan hmu a, chungte chu : Lawmna par te, Bethlehem par te, Kalvari par te, Lalna ram par te, Eden par te, Lei pangpar te, Nunna par mawi te, Van pangpar te, Kanaan pangpar te, Kumthar pangpar te, Lalnunnem par te, Lalna ram par mawi leh par dang mawi tak tak kan hmu a. A hla hi pangpar huan ang a ni a, heng par chi hrang hrang hi a vulin a vul chuk reng a ni.
Heng par mawi chi hrang hrang bakah hian thil eng mawi chi hrang hrang hmuh tur a la awm bawk a. Chungte chu : Ropuina êng zam vel te, chhun arsi êng te, hruaina chhum ding leh êng ropui te, pialral ni êng mawi te, Bethlehem arsi êng te, Kalvari kawngkhar êng te, Lung mawi chatuana êng reng tur te leh Lunghlu kawngkhar êng te pawh kan hmu a ni. A rilru lênna ram chu ‘chatuan thlifim lenna’ a ni bawk.
Patea hi hnuai lam emaw, lei lam emaw en ngai lova, chung lam hlir thlir thin mi a ni bawk. Chung lam a han thlir chhoh chuan, Bethlehem tlang vul te, Israel tlang thianghlim te, Kalvari tlang te, Lung tileng tlang te leh, tuma la sawi ngai loh leh hmuh ngai loh ‘lawng chawlhna tlang thianghlim’ te a han hmu a. A han thlir chhoh zela a hmuh leh te chu arsi chi hrang hrang a ni. Tichuan a hlaah te hian arsi an de chiai mai bawk a. Chungte chu Hruaitu arsi te, chatuan arsi te, Jakoba arsi mawi te, chatuan arsi, varparh arsi eng mawi te, Lal Davida Thlah arsi te, van arsi te an ni. ‘Arsi piah ram’ te pawh a hmu thei bawk.                                  
A seilenna leh hlate a phuahna Khawbung khawtlang leh YMA chuan Damhauhva nen an ngaisang em em a. An ruangte phawrh lehin an tana ruat bik “Hla Kungpui Mual”-ah chuan 1986 April thla khan an vui nawn leh a. Anmahni hriatrengna leh chawimawina lung te hmun mawi taka buatsaih sak an ni. Tunah hian Sawrkar mi lian leh mi tam takin an tlawh huai huai a ni.        
                                                Patea Hla Phuahte :
1.      Aw ka Chhandamtu Lalpa
2.     Aw Kalvari thing chungah chuan
3.     Aw ka kulhpui ber I ni
4.     Aw ka nunna Lalpa chu fak la
5.     Aw Lalpa,Davida thlah leh Arsi
6.     Aw thawk zel rawh Thlarau Thianghlim
7.     Buaina lo kiang la
8.     Chuan ila Kalvariah Jaion a lang em?


9.     Chung lam Jerusalem thar khi

10.  Dam lai luipui dung leh vang fang mah ila

11.   Dam lai thil zawng zawng ka ngaihtuahin

12.  Engmah dang ka duhlo Lalpa

13.  Fam khua em ni ka ngaih hring nun hi?

14.  Ngaiteh Kalvari I lungngaih ni ah khan

15.  Hawi vel ila zan thim angin

16.  Hlau suh ulangin ngai rawh u

17.  Hmanah Eden khaw thim chungah chuan

18.  Hmanah Mosian Kanaan a thlir a

19.  Hmanah nunhlui a chul tawh hnu

20. Hmanah Sinai tlang chungah

21.  Hnam tin lal Elsadai

22. Israel Pathian fakin awm se

23. I thisen luantirin

24. Jaion sipaite chuan an Lal tan an dova

25. Jion tlang leh van arsi mawi

26. Ka au zel ang che ka chhandamtu

27.  Ka awmhar lung a len ni hian aw ka Lalpa

28. Ka dam lai thlipui a ral hunin

29. Ka fa lo kal la

30. Ka ropuina tur leh ka himna hmun

31.  Ka thla va kal ta la

32. Khawvel sum ka ngaitlawm ta

33. Khua hmunah leng ilang aw

34. Kum te chu an lo thar leh ta

35. Lal lungawi kum hun lawmawm chu

36. Lalpa buatsaih Salem nuam tak chu

37.  Lalpa leia I hmangaihte hian

38. Lal pian hun pangpar a vul leh ta

39. Lei arsi lian Lal Davidan

40. Lungngaih ni a awm tawh lo

41.  Mal min sawm turin

42. Min hruai zel rawh Thlarau Thianghlim

43. Ni ropui a lo thleng dawn ta

44. Pialrala leng te chuan Jaion ni eng chu

45. Pialral ka ngai ka Lal lenna

46. Ram thianghlima Lal lo piang chu

47.  Rumin ka nghak ram ropui chu

48. Sang tam tak chu an kal ta

49. Thawk lova Lallukhum chan I tum le

50. Thlarau lo kal la,Edena thil hlui

51.  Vanduainain min tuam

52. Zan lungngaihthlak Jaion pindan chhungah

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia