05. PATEA LEH A HLATE B.Lalthangliana
1. PATEA LEH A HLATE
B.Lalthangliana
PATEA hi 1894 kumah a piang a, a pa
Selbawnga, a nu Sinnawii a ni a.Naupangte a nih laiin a Pa hian a thihsan hlauh
mai a.Unau panga a nei nghe nghe a. A nu chuan a kûrpui a, Sailulakah te,
Lengah te a chenpui a. An khawsak a har tak em avangin a fate chu semdarhsak an
lo tum ta hial a. Mahse chu êm chu a nuin a ngaingam ngang lova. Tichuan Patea
kum 10 vel a nihin a nu chuan Khawbung Lal Lalbika inah 1904 bawr vel khan a
tlûk luhpui ta a, Khawbung Lal inah a lo seilian ta a ni.
A naupan laiin mi pisil tak a ni a, a
nu phei chuan mihring a tling lo hial awm mange aw, a ti thin a ni awm e. Te
tak, ria thiu theu, zen zii zei a nih avang hian mi tupawh hian ‘Pate’ tiin an
ko vek a. A hming tak erawh chu ZALIANA a ni a, a nu leh a unaute chuan
‘Bawkte’ tiin an ko thin. A hming tak hi ‘Patea’ tih hian a lân hma hle a, chu
chu a lo pu hlen ta zel a. A puitlin hnu pawhin pa te lam deuh, mit khur thûk
lam, pa sang vak lo a ni a. Pa nelawm leh fiamthu thiam tak a ni bawk.
Pathian thu hi a tuina ber a ni a.
Vaphai, Leithum, Thekte, Leisen leh Sazêp khuaah te Pathian thu hrilin a kal
thin. Sermon a a sawinaah te pawh ngaithlatute chawk harh turin fiamthu a zep
thiam hle. Tawngtai dam theihna te pawh a dawng ve a. Mikhual pahnih thumin an
thlenchilh deuh reng a. Hmar lam senvawn atang te pawhin an rawn pan ve hial a.
Pa kut themthiam tak a ni a. Paikawng tah te, Tuibar-lai siam te pawh thiam
hlein an sawi bawk. Len den te pawh a hrât viau a. Amah hi taksa inenkawl fai
taima tak, hmuihmul chena met fai han reng a ni. Khawbung atangin 1939-ah
Mualzawl(Burma)-ah an pem a. Mahse Japan ral hlauvin Zoram-ah an kir leh a,
Reiekah 1944 khan an lut a. Tualteah an insawn leh a. Kum 1946 khan Samthangah
an pem a, hetah hian ni 23 March 1950 khan a lu a lo phum ta a ni. Patea hi
khaw hrang hrangah a khawsa na a, Khawbungah a cheng rei ber a, 1904-39 thleng,
kum 35 chhung an khawsa a. Tin, Khawbunga a chen lai chauhin hla a phuah a,
chuvangin “Khawbung Patea” tiin a hming a lar a, a lo pu hlen ta zel a ni.
Patea hian hla 55 a phuah a, hei hi a
lungphunah pawh ziak lan a ni a. Mahse chung zinga hla 52 te chauh a hla ziak
khawmna bu hlui berah a chuang a. Hla pathum chu hriat chhuah zawh loha ngaih a
ni a. Theih ang tawka research beia kan chhui hnu hian vanneihthlak takin a hla
pahnih chu kan hre chhuak leh thei ta hram a, a lawmawm hle.
Mizo Kristian hla phuahtu hranghluite
zinga la dam awm chhunte zinga mi Pu C.Z.Huala chuan, ni 18-19 February 1965
khan Aizawl Theatre Hall-a “Hla Kutpui” vawi 2-naah thu a sawi tumin,”Patea
Khawbung chu Mizo thluka Kristian hla phuahtu hmasa ber a ni a; amah (Pu
C.Z.Huala) chu dawttu a ni a, Pu R.L.Kamlala chu pathumna a ni,” tih a sawi a.
Pu C.Z.Huala vek hian,”Kristian Hla thar phuah reng reng hi ka hriat dan a dik
chuan, kum 1922 vela kan chin tan a ni,” tiin a ziak a (MZP Chanchinbu, July
1965).
Patea nupui Pi Kaphnuni ka zawh erawh
chuan, “Kan pain hla a phuah hmasak ber hun chu, ka fanu upa ber ka pawm lai a
niin ka hria,” a ti a. Chu chu kan han chhut kir ngial a, kum 1919 ral lam
emaw, kum 1920 bul lam emaw niin kan hria a. Tichuan Patea hla phuah hmasak ber
kum, kawng danga sawi chuan, Mizoten keimahni irawm chhuaka Kristian hla thar
kan neih hmasak ber kum chu 1919 kum tawp lam emaw, 1920 kum bul lam emaw niin
kan pawm nghet ta a ni. Mizo pa suangtuahna thar atanga lo piang Kristian hla
hmasa ber chu :
Ka
ropuina tur leh ka himna hmun,
Ral hlauhawm leh titna awm lo chu;
Thlaler atang hianin ka hmu rinin,
Chu hmun hlun chuan min tuam vel
vangin,
tih
hla hi a ni.
He hla hian danglamna riau a nei a.
Kan sawi tawh ang khan Patea chu a naupan laia rethei em em, nun khaw chhuah
theih loh hlauhawm hial dinhmuna awm, a pa unauten semdarh an tum ngai ngam
lova Khawbung Lal ina tlu lut, “lal vanlung ur” –a khawsa chho, mi thenkhat
hmuhsit leh ngaihnep hlawh fo a ni ngei ang a.Mahse thing delh loh lung delh
lohin a lo puitling ve hrâm a.
Chu a nun ram boruak leh a kal pelh
tawh hun mual liam tawhte chuan a rilru a luah nghet hlein a rinsak theih a. A
zah chang leh tim ar ara a suangtuah let tum pawh a tam ngei ang. Khawvelah a
tan himna tur a vanzia te, a tan ropuina hun a hlat dan te pawh kan
hriatthiampui bakah hian a ngaihtuah ngeiin a rinawm a.
Khawvel Indopui Vawi 2-na, Hiroshima
leh Nagasaki khawpuia atom bomb thlak a nih hnu rei vak loah, Japan ram pumpui
thutawi (relics) inphuahsiakna a awm a. Lawmman pakhatna dawngtu chu hmeichhe
kum 22 mi, Atom bomb avanga a chhungte chân vek tawh a ni reuh a. He Japan nula
leh Patea te hi kawn khata cheng za, duhthusam in ang nei an ni kan ti thei awm
e. Mizo Kristian hla hmasa ber hi a phuahtu in a hun mual liam tawh a puan
chhuahna, a khawhar, retheih, manganna ata himna leh ropuina sin hun tur a
thlirna, a inhnemna a ni, kan tithei bawk ang.
Patea hla phuah hnuhnung ber leh a
hla phuah hun chhung lo chhui leh ila. Khawbunga Kristian an la fahrah deuh
laiin Pi Ruali chu Kristian a nih avang ngawtin a pasal in a then a. A nutate
hnenah rei deuh a chen hnuin a hmeithai a. Fa pahnih a nei a, an puitlin ve
hunah an rawn chhawm ve beisei a ni. A fanu Nutawii chuan a tleirawl laiin a
thihsan ta mai a. A fapa Chalkaia pawh chuan tlangval a nih hmain a boralsan ve
leh ta hlauh a.
Awm ngaihna hre lo khawpin a rilru a
nâ a. A fate chu ngai em em mahse sawi chhuak thiam hêk lo, hlaa phuahsak turin
Patea chu a ngen ta chawt a. Ani chuan Pi Ruali-ah inchan leh, a tuarna zawng
zawng inbelin, “Fam khua em ni ka ngaih hringnun hi” tih hla hi a lo phuahsak
ta a.Hei hi Patea hla phuah hnuhnung ber a tih ngam tawh ang a. A hla phuah hun
chhung pawh kum 1920-1937 tiin ziak ngam a ni tawh ang chu.
Patea hian hla a phuah dawn chuan,
ina a awm te hi a rum nghal nghal thin a, fianrial panin a relh bo leh daih
thin a. A hla phuahna ber chu tuna Khawbung khuaa sipai hovin awmhmun an
khuarna “Zuangtlang” leh hman laia Pathian thu awih ho Lalin a dah khawmna
“Pathian veng hmun hlui” hi a ni ber a. Amah ngei ina a sawi dan chuanin, “ Hla
ka’n phuah dawn chuan ram hnuaiah ka kal a, ka lung a leng thei em em mai a.
Ka’n tawngtai a, ka lung a leng lutuk hi ka mittui a tla zawih zawih a.
Hnahthel chungah hian ka bawk a, ka’n tawlh han han a. Chutah zet chuan hla thu
te chu a chhuak thawt thawt mai a ni,” a ti a ni.
Tum khat chu Thekte khuaah Pathian
thu hrila a zin, an Lal Pu Thanga inah a thleng a. Ni tla suar suar chuan
Thekte chhaka Lurh tlang tlakdeng lam per chu a chhun fuh em em a. Tlaizawng a
vul chûk mai si a. Kaitên chu a ke vei lamin a rap a, “Heng thingte hian ram an
va mawi em! Lal pian hun timawitu an ni, lung a va leng em em ve aw!” a ti
vawng vawng a. Tichuan :
Lal
pian hun pangpar a vul leh ta,
Thinlai mu hnu lunglen a kai tho ve,
Van hnuai mi hril Bethlehem tlang
chungah,
Rinin thlain mi an thlawk kai.,
tih
hla tha tak, hlui theilo, Tlangsam te ang bawkin Krismas dawn apiangin a lo vul
thar leh thin a ni. Hei hi Mizo Kristian hla thara “Bethlehem” lama hmasa ber
leh “Tlaizawng” parna hmasa ber a lo ni ta a.
Patea hla phuahte ngun taka zirtu
pakhat Pu Siamkima chuan ngaihnawm takin ti hian a sawi a. Patea hi kan hla
siamtu thenkhatte anga Pathian hla baka khawvel lam hla phuah nei ve dem dum a
ni ve lo. Duhin a rilru pe ni sela, khawvel mawina leh mihrinna hla pawh tha
tak tak a phuah chhuak thei ngei ang. Mahse a duhthlan lam chu relin chumi lam
chu rilru takin a zawh a, chuvangin a hlate pawh hi a eng bik a ni.
A hlaa kan hmuh danin Patea hi buaina
leh lungngaihnain a hual vel chang pawh a awm ve ngei a. Mi tin chunga lo
thleng thin, taksa bawrhsawmna te, mangan leh buaina te pawhin a chim buai
chang a awm thin. He khawvelah hian a thla a ngam theih loh thu pawh kan hmu a
ni. Tahna pawh kan hmu bawk, mahse chik taka a hla zawng zawngte hi kan en
chuan a tahna chhan hi chu buainain a Lal hmel a hliah vanga a pawitihna leh
lungchhiatna, pangchang taka a Lalpa a kohna a ni. A hlaa ‘tahna’ a lan naah
pawh hian, ‘thawhlehna ni ropui’ leh ‘Pialral ni eng mawi’ a kohna te kan hmu
zel a; kawng thim leh buai leh lungngaihna thu a awm pawhin chawplehchilha a
hnehna thu leh, amah leh amah a inhnemna thu kan hmu zel thin.
Patea hian Lunggaihna leh thihna ram ah
hian a hlimawm thei ang ber zawngin thil
a thlir reng thei chauh ni lovin, thil reng reng hi a hmu par vek emaw
tih tur a ni. A hlaah te hian hmun 40-ah ‘par’ tih kan hmu a, chungte chu :
Lawmna par te, Bethlehem par te, Kalvari par te, Lalna ram par te, Eden par te,
Lei pangpar te, Nunna par mawi te, Van pangpar te, Kanaan pangpar te, Kumthar
pangpar te, Lalnunnem par te, Lalna ram par mawi leh par dang mawi tak tak kan
hmu a. A hla hi pangpar huan ang a ni a, heng par chi hrang hrang hi a vulin a
vul chuk reng a ni.
Heng par mawi chi hrang hrang bakah
hian thil eng mawi chi hrang hrang hmuh tur a la awm bawk a. Chungte chu :
Ropuina êng zam vel te, chhun arsi êng te, hruaina chhum ding leh êng ropui te,
pialral ni êng mawi te, Bethlehem arsi êng te, Kalvari kawngkhar êng te, Lung
mawi chatuana êng reng tur te leh Lunghlu kawngkhar êng te pawh kan hmu a ni. A
rilru lênna ram chu ‘chatuan thlifim lenna’ a ni bawk.
Patea hi hnuai lam emaw, lei lam emaw
en ngai lova, chung lam hlir thlir thin mi a ni bawk. Chung lam a han thlir
chhoh chuan, Bethlehem tlang vul te, Israel tlang thianghlim te, Kalvari tlang
te, Lung tileng tlang te leh, tuma la sawi ngai loh leh hmuh ngai loh ‘lawng
chawlhna tlang thianghlim’ te a han hmu a. A han thlir chhoh zela a hmuh leh te
chu arsi chi hrang hrang a ni. Tichuan a hlaah te hian arsi an de chiai mai
bawk a. Chungte chu Hruaitu arsi te, chatuan arsi te, Jakoba arsi mawi te,
chatuan arsi, varparh arsi eng mawi te, Lal Davida Thlah arsi te, van arsi te
an ni. ‘Arsi piah ram’ te pawh a hmu thei bawk.
A seilenna leh hlate a phuahna Khawbung
khawtlang leh YMA chuan Damhauhva nen an ngaisang em em a. An ruangte phawrh
lehin an tana ruat bik “Hla Kungpui Mual”-ah chuan 1986 April thla khan an vui
nawn leh a. Anmahni hriatrengna leh chawimawina lung te hmun mawi taka buatsaih
sak an ni. Tunah hian Sawrkar mi lian leh mi tam takin an tlawh huai huai a ni.
Patea Hla Phuahte :
1.
Aw ka
Chhandamtu Lalpa
2.
Aw
Kalvari thing chungah chuan
3.
Aw ka
kulhpui ber I ni
4.
Aw ka
nunna Lalpa chu fak la
5.
Aw
Lalpa,Davida thlah leh Arsi
6.
Aw thawk
zel rawh Thlarau Thianghlim
7.
Buaina lo
kiang la
8.
Chuan ila
Kalvariah Jaion a lang em?
9.
Chung lam
Jerusalem thar khi
10. Dam lai luipui dung leh vang fang mah
ila
11.
Dam lai
thil zawng zawng ka ngaihtuahin
12. Engmah dang ka duhlo Lalpa
13. Fam khua em ni ka ngaih hring nun hi?
14. Ngaiteh Kalvari I lungngaih ni ah khan
15. Hawi vel ila zan thim angin
16. Hlau suh ulangin ngai rawh u
17. Hmanah Eden khaw thim chungah chuan
18. Hmanah Mosian Kanaan a thlir a
19. Hmanah nunhlui a chul tawh hnu
20. Hmanah Sinai tlang chungah
21. Hnam tin lal Elsadai
22. Israel Pathian fakin awm se
23. I thisen luantirin
24. Jaion sipaite chuan an Lal tan an dova
25. Jion tlang leh van arsi mawi
26. Ka au zel ang che ka chhandamtu
27. Ka awmhar lung a len ni hian aw ka
Lalpa
28. Ka dam lai thlipui a ral hunin
29. Ka fa lo kal la
30. Ka ropuina tur leh ka himna hmun
31. Ka thla va kal ta la
32. Khawvel sum ka ngaitlawm ta
33. Khua hmunah leng ilang aw
34. Kum te chu an lo thar leh ta
35. Lal lungawi kum hun lawmawm chu
36. Lalpa buatsaih Salem nuam tak chu
37. Lalpa leia I hmangaihte hian
38. Lal pian hun pangpar a vul leh ta
39. Lei arsi lian Lal Davidan
40. Lungngaih ni a awm tawh lo
41. Mal min sawm turin
42. Min hruai zel rawh Thlarau Thianghlim
43. Ni ropui a lo thleng dawn ta
44. Pialrala leng te chuan Jaion ni eng chu
45. Pialral ka ngai ka Lal lenna
46. Ram thianghlima Lal lo piang chu
47. Rumin ka nghak ram ropui chu
48. Sang tam tak chu an kal ta
49. Thawk lova Lallukhum chan I tum le
50. Thlarau lo kal la,Edena thil hlui
51. Vanduainain min tuam
52. Zan lungngaihthlak Jaion pindan
chhungah
Comments
Post a Comment