04. CH. PASENA LEH A HLATE C.Laitanga
1. CH.
PASENA LEH A HLATE C.Laitanga
Ch.Pasena hian hla lamah thawhchhuah a nei tam em em
lova, mahse a phuah chhun te hian Mizo rilru a khawihin nasa taka tangkaipui
leh hman lar a hlawh avangin Mizo hla phuahtute zingah mi pawimawh a tling
phain, a hla leh a chanchin chhui atan pawh thlanchhuah tlak a lo ni ta a. Hla
phuahtute zingah hian an phuah tam lam aiin an hla hian Mizo mipui min chawm
em? Mite hlutsak a hlawh em? Tih zawk hi ngaihpawimawh tur a ni. A hlate kan
sawi hmain a chanchin tlem han sawi hmasa ila, Lungleng Khamliana, lal
hmingthang ber pakhat khuaa Upa min Pu Patiala fapa niin, April 15, 1893 khan a
lo piang a. A naupan lai atangin zirna lam ngaihsak leh Sap ho zara changkan
tum ran mi a ni. Tichuan kum 9 mi lek a nih lai, 1902 khan Zosaphluia hnenah
Lehkha a zir a, kum 1910 chuan Middle English a lo pass ta a ni. Kum 1911 khan
Shilongah High Sikul a zawm a. Mahse ruhseh a vei tak avangin a chhunzawm thei
ta lo va.
Mi taima leh hnathawha inpe tak mai a
ni a, naupang zirlaibute a buatsaih a, a tangkai hle. Kum 1940 hma lam Primary
Zirlaibu kha chu a siam deuh vek tih tur a ni. Zirtanbu kha mi thenkhat
chuan kan zir ve hman awm e. Naupang tana thil hriat awl tur, fawng te,
chawngzawng te, pit te leh thil dang dang hmangin zirlaibu naupang tuipui theih
tak tur a siam thiam kha, a mak ngawt a ni. A thil ngaihtuah dan hi tun lai
Psychology thiamho ngaihdan nen pawh a inzawm viau a ni.
A hla phuahte hi a tam lo va, lehlin
erawh chu a nei nual a. Mahse a hlate hi a tlem ren rawn nain an lar em em
thung a ni. A hla phuah hmasak ber chu A AW B hla kan tih mai thin hi a ni a.
Tun hma deuh Primary sikul kal te chuan kan thiam theuh awm e. He hla hi kum
1924-a Sap ram, London a kal kawng, Arabian Tuipuia lawnga an kal lai a phuah a
ni. Hemi kum hian Sir Herbert Lewis-a, M.P. House of Common-a Education lam
changtu Aizawlah a lokal a. An inhmu fuh hle a ni ang, ama enkawl turin
London-ah B.T. zir turin a hruai thla ta a ni.
B.T. chu zir a rem tak loh avangin School of Oriental Studies-ah chuan
‘Diploma in Education’ a zir ta zawk a. Tin, Scout Training College-ah a kal
bawk a, Mizorama a lokir leh hnuin Boy scout rawn dinchhuak hmasa tu a ni. A AW
B hla a siamna hmun hi a mak ang reng hle a. Chutia naupangho chhiar zir tantir
tam tak a kalsan tak te chu a rilru lamah a cham reng tih a hriat theih a.
Engtin nge chak zawka hawrawp an hriat theih ang? Tih a ngaihtuahna lamah, hla
lam zâwngin zirtir ila a sawt khawp ang tih a ngaihtuah chhuak ni ngei tur a
ni. Naupang sikul luttir zak chung chunga, mi dang lokal tawh te zinga a va
hawihai vel chu a mitthla ah a cham reng a ni.Tichuan, a hla chang hmasa berah
chuan sikul lut ngailo lut thar ve chuan A AW an zir phawt a,chu chu an tanna a
ni tih pawh a tilang nghe nghe a ni.
Tin, chang hnihnaah chuan chung hun
laia naupangte chu kawi hmangin an infiam thin a, chhun chaw pawh an ei thin a,
chaw tlang ken hun lai a nih avangin naupang rilru ah chaw a lar em em a ni.
Chungte chu hawrawp zir nan a hmang tangkai thiam hle a ni. A chang dang zelah
chuan naupang tan pi leh pu larzia te, en lova thiam an tum tir dan te, thiante
el nachang hre tel tur tein leh rannung hming an hriat lar sa te hmangin A AW
chu a chham chhuak vek a. Hetiang taka a han remchhuak thiam hi mak pawh a mak
viau a ni. He hla hi hla famkim, zir nana tangkai si leh infuihna pawm fawmkem
vek a ni ber mai. Upa Pasena hi mi
rinawm leh mi frank tak a ni a, kawm nuam leh tawng duh tak a ni bawk. Pu Mena
kan tih mai, Zosap Mendus khan Mizo hoin
an sawi dan kha a awmzia hriat a chak hle mai a. Pastor Chhuahkhama kha kha a
zawt a, ani chuan, “hmeltha tihna a ni alawm” tiin a lawm tur zawngin a
hrilhfiah sak mai a. Upa Pasena hi a zawt ve leh a, ani chuan pehhel duh lo
chuan, “Mentuaua, tapdawna tihna alawm,” a ti ta mai a,a lawm lo hle an ti.
Parry Sap khan a felzia a hria a, Head Clerk atan a sawm a, chutih hun lai
chuan head clerk chu tunlaia Chief Secretary kan ngaihhlut ang dawn laia
ngaihsan a ni a. Mahse Pu Mena ten I tel lo chuan Mission hna hi kan kalpui zo
lo vang, tiin an ui chiam a, a thawk ta lo a ni an ti. Upa Pasena hi Mizo
London kal hmasa ber dawttu ni awma hriat a ni a, a hma hian Pastor Challiana a
kal awm e. Tun hma deuh Mizo ti tiah chuan, “Pu Pasenan a ti” tih a tam hle a.
“London khawlai chu lung lehkha ang mai a ni a ti,” tih te, “Sap chaw ei chu a
ri ber ber mai a ni a ti,” tih te an sawi thin. Sap tawng a thiam bawk a,
Mizopa chuan thil engkim hriaah an ngai a ni ber mai awm e.
Kum 1940 khan, Teacher Training School,
Guru an tih mai kha a enkawl a. Hei hi Primary zirtirtu train-na a ni a.
Pathian thu lam an zir tam deuh. Tin, kum 1943 chuan Sialsukah Mission-in Anglo
Vernacular Middle School an hawng a, chutah chuan a hotuah dah a ni a. Tin,
Teacher Training School pawh kha an sawn phei nghal bawk a, a pahnih chuan a
enkawl ta a ni. Sialsukah kum 3 a awm hnuin Aizawlah a lo phei leh a, Teacher
Training School pawh a rawn chhawm phei leh a. Hetah hian a thawk ta zel a. Kum
1961 December ni 2 khan khawvel a lo chhuahsan ta a ni. A hla phuah pahnihna
phei hi chu a lar lehzual a. Mizo Pathian fakna hlaah chuan a lar ber hial awm
e. Chu chu :
Aw
Lalpa, I malsawmna hlu,
Kan engkim chungah a lang.,
tih hi a ni. He hla hi Mizo zingah hla hrelo ber pawl pawhin
a bass sain,”hlan kumtluan” an ti kai rual thei deuh vek mai. A hla thluk hrim hrim hre lo phei chu,
“Kristian ka ni,” inti ve tlak lo laiah kei chuan ka ngai a ni. He hlaah hianin
mihring chungchang te sawiin, Pathian lak atangin, kan taksa hriselna te, silh
leh fen te, ei leh bar te leh kan nunna ngei pawh kan dawn a ni tih mawi tak
leh famkim takin a han chhepchhuak a. Pangpar lian leh te leh, thil nung reng
reng hian Pathian hnen ata nunna lain bang lova Pathian an chawimawzia thu,
tawngkam tluang pangngaiin mawi tak leh fiah takin a sawichhuak a.Tin, Pathian
siam hote hian a nihna tur anga kan Siamtu kan chawimawi tawk lohna chuan a
thinlung a tihnatzia pawh ngenna leh sawmna mawi takin a chhepchhuak ta a ni.
Pathian hnena kan thlen huna
bawlhhlawhna leh thianghlim lohna nei lova, Lalpa hmaa kan awm hun tur chu
mithlaa hmu reng chungin, a nghahhlelh thu leh chumi chang tur pawh chuan
Pathian chakna chauh chu kan mamawh thu sawiin, a nghahhlelh thu mawi takin
thinlung sak ber pawh a su keh awm mange tih tur khawpin a chhepchhuak a ni.
He hla hi Mizovin
‘thatni’ kan tih hian chuanin kan sa ngei ngei deuh zel a. Upa Pasena hian a
nunah hian naupangte a cham reng tih hi theihnghilh loh tur a ni. Chuvangin a
hla phuah nilo, a lehlinah pawh hian chu chu a lo lang chhuak a ni. A hla
lehlin te chu :
1.
Naupangte tak te chauh kan ni (KHB
No.486)
2.
Isuan min hmangaih ka hria,
Baibulin min hrilh si a;
Naupangte a ta kan ni,
A ban chakin min pawm hi. (KHB No. 479)
3.
Ka thlarauvin Kristaah chauh
Muanna a zawn thin kha. (KHB 406)
4.
Ka thlarau, I Chhandamtun I hnenah,
Thu a rawn thlen ta a. (KHB No. 253)
A hla pakhatah hian naupangte dinhmun
pawimawhzia leh Isua Krista pawhin a thlahthlam lohzia hrilh a tum a.
Thingtlang naupang mawl mai mai mah ni mah sela, Kristian nunah chuan Chandamtu
Krista chuana tanpui reng duh a ni tih a tanin, chutiang tanpuina chu a sawmin
a ngen a. Ama hnena thleng ngei tur chuan hrehawmna leh tuarnate pawh a awm
ngei tur a ni tih a sawi chhuak a ni. Hei hi naupang lam bik rawngbawl nan he
hla hi a tangkai hle nghe nghe a. Keini zingah pawh hian a hre ngailo chu kan
awm kher awm lo ve.
A hla lehlin pahnihna a kan dah pawh
hian, Isuan mihringte englai pawha a hmangaih thu leh Naupangte pawh a ta an
nihzia a sawi a. A thihna chuan vanram kawng min hawnsak in, kan sual
ngaihdamna a siam a. Kan chak loh lai leh kan harsatnaah min thlamuan thin a.
Amah ringa kan thih chuan a hnenah kan kal dawn a ni tih a sawi a. Hei hi
Kristian thurin laipui kan ti thei ang.
A hla lehlin pathumna, “Ka thlarauvin
Kristaah chauh Muanna kim a hmu a,” tih hi ama kutchhuak takah chuan ,”Muanna a
zawn thin kha” tiin a letling a. Tuna lehlin thar hi a fiah zawkna pawh a awm a
ni mai thei. He hla hian Krista hmuh hmaa awmdan, khawvel thila thlamuanna
mihringin kan zawn thu te, hun kal tawh a kan lo hlimna thin te kan ngaih vawng
vawng changte a awm thu leh, Krista ah chuan hahdamna, thlamuanna leh chawlhna
kan zawn loh thin thu te chiang takin a sawi hnuah, a thunawnah “Krista chauh
lo chu tumah,min tilawm an awm lo” a han ti a. Ringtu nun kal zelah hian hlimna
famkim chu Krista ah chauh kan hmu a ni tih a tarlang chiang kher mai. Khawvel
thila in hman zawh chu hremhmun kalkawng mai a nihzia tawngkam mawi takin a
phuah chhuak bawk a ni.
A hla lehlin tawp bera kan dah, “Ka
thlarau I Chhandamtun I hnenah, thu a rawn thlen ta a,” tih pawh hi an hunlai,
Mizorama Kristianna a lo luh chhoh mek lai leh rinna naupang te te an nih lai
hun atan chuan lehlin tur a thlan awm tak a ni leh pek in a hriat a ni.
He hla pawh hian mihring nunna chu
thlarau anga sawiin, Pathian thu hriaa pawm tak takzia a sawi lang a. Chutianga
a pawm tlat chuan, khawngaihna te, zahngaihna te, tanpuina te leh chakna te an
hmuh tur zia a sawi lang. Krista chuan a tan nunna a lo pek tawh avangin atan
chauh a nun a tum tawhzia a nemnghet a ni.
Upa Pasena hian heng a hnathawhnate
bakah hian mi dang nen tangkawpin hla thenkhat an letling bawk a Kristian Hla
Bu No,122 leh 40-na hi Pu Zakunga nen an lehlin a ni a. No.412-na Pastor
Liangkhaia nen, no. 356 hi Pu Saitawna nen an lehlin ani bawk. Ama phuah tak
hla chu a tam lo hle na a, belhchiandawl tak a ni hlawm.
Comments
Post a Comment