13. ZASIAMA LEH A HLATE R.L. Thanmawia


13.   ZASIAMA  LEH  A  HLATE                                                                                                R.L. Thanmawia

Kum 1919 harhna tuifawnin Mizote chenna dung leh vang a khuh hlup hlup khan thlarau harhna leh hlim – lamna maiah a tawp lova; kha harhna tuipui fawn khan Mizote tana tuikeplung hlu tam tak vau kamah a rawn vawrh chhuak a, chung zingah chuan a chanchin kan sawi tur Zasiama pawh hi a vawrhchhuah hmasak pawl a ni ve a. Zasiama hi unau sal li zinga a pang ber niin, kum zabi sawmhnihna kawl en rual, kum 1900 khan a piang a. A pa hming chu Hnunbawnga (Chhangte hnam) a ni a, a nu chu Chhawnlovi a ni. Zasiama pa hi Lalhrima khua Vatuichhun in 500 khuaah a awm thin. Vaituichhun atang hian Thingsulthliah ah an kai a. Lalhrima’n Sesawng kai a tum tuma kai ve duh lo, Lungbiala in bawk ho zingah an tel ve a. Lungbial atang hian Damveng (Seling leh Tlangnuam inkar)-ah an insawn leh a. Damveng atang hian kum 1920-ah Tlangnuam an kai chho leh a, hetah hian a thih thlengin a awm ta a ni.Tlangnuama an luh atanga reilote, kum 1923 khan Zachuailovi nen an innei a. Zasiama te thlah hi mi piang lo chhung tak an ni ang, amah pawh hian fapa pahnih leh fanu pakhat chauh a nei a ni.                                                                                            

      Thingsulthliah a an awm laiin zirtirtu Kunga hnuaiah sikul kal vein, tha takin Lower Primary a pass a; mahse chhungkaw khawsak harsat avangin lehkha a zir zawm thei ta lo va. Kum 1914-khan Kristian-ah a hming a pe ve a. Kum 1919 harhna khan a nun a khawih danglam hle a; mahse amah hi phawklek lo leh ze nghet tak a ni bawk a, tuipui hle e tiin a lam ve lo va. Kum 1923-ah Zaipawl a din a. Solfa a thiamin, hla hruai a thiam bawk a, kum tam tak hi a hruai a. Buh ro kum an tih mai, 1933-khan Sihfa khua a Presbytery khawmpuiah Kohhran Upa atan nemngheh a ni a. Tlangnuam kohhran kut leh ke ber a ni reng a. Thingsulthliah upa-te an pem avangin hun engemaw chhung phei chu Tlangnuam atangin Thingsulthliah Kohhran a va hmui nghe nghe a ni. Kohhran lama a hnarkaitu mai a ni lo va, khawtlang hruaitu, melveng Upa awmchhun a ni a. Tlangnuam khua inrelbawlna thil bik phei chu Thingsulthliahah Lalin a kutah thui tak a dah a. Mizo Union a lo din pawh khan kum rei tak chu Unit President hna an pembuhbel nghe nghe a ni.                                          

      Zasiama kha a hmu phak leh hrechiangtute chuan, “ Amah anga tha kim kha mi an vâng ngawt ang,” an ti ve thin. Mizo paah chuan pa tawk tak, hmeltha tak a ni a. Mi invawng fel leh fimkhur tak, duh tui, hmanhmawhna rilru nei lo, fiamthu pawh thawh zen zen ngailo a ni nain, a zaidamna leh hlim hmel avanga pa nelawm tia sawi kai a ni lawi si. Naupang tet atanga a kaihhruai thin Upa Laihnuna (kum 87) chuan,” Kum sawmnga lai kan inzui chhung khan a thinrim hmel ka hmu miah lo,” a ti. Upa Zasiama hi a hmelthat bakah a aw a thain, zai a thiam a, zaipawl hruaitu mai ni lovin lengkhawm zai hla hruaitu a ni thin. Khuang a put loh pawhin hla la tu berah an hmang tho thin a ni. Solfa zai ani emaw lengkhawm zai ani emaw tui takin a zai thei reng thin.                                                                                                                    

Pa tlawmngai leh ram vachal tak a ni a, sa pawh chhiar ngial tham a kap a. Laiphir tha zet a nei a, a tuai hnum hlarh reng thin a ni. Pa hrisel tak a ni a, vawmbal a hua tih mai loh chu bawk sawpin a damlo ngai lova. Amaherawhchu, kum 1948 vel atang khan T.B natna in a tlakbuak ta hlauh a. Durtlang Damdawiin tlanin hun engemaw chen a zu awm a; mahse beidawngin a haw leh a. Khatih hunlai kha chuan T.B natna kha chu tihdam theihloh natna a nih avang khan an thinhrik a, kawmcharah a in te an sak sak a, chutah chuan a hun hnuhnung lam chu khawhar takin a hmang a. Durtlang Damdawi Ina a awm laiin Sesawng tlangval, Pastor hna zirlai chu khawsikpuiin a thi thut mai a, chu tlangval pa Upa Saihlinga lehkah a han thawn ah chuan, “Aw khawiah nge Chhandamtu chuan, tih hla hi ka phuah a ni ve a, ‘Ka hlau lovang thihna lui chu, hlimin ka lo kai ang’ tih hi inhnem nan lo hmang ve rawh,’ tiin ziak a ni. A hla a a sawi ang ngei hian a thih dawn hnaihah pawh lungngai hmel reng reng a hmelah hmuh tur a awm lovin, April ni 3, 1952 zanlai-ah chuan, “Ka hlau lovang thihna lui chu, Hlimin ka lo kai ang,’ a tih thin chu a takin a chang ta a ni. Pu C.Tuahthanga, Tlangnuam khua chuan Upa Zasiama’n a boral san tak avanga a uizia Mizo mipuite hnena a puan chhuahnaah chuan, “Min tuarpui ve lo theiin ka ring lo a ni,” a ti a ni.       

                  A lungphumah chuan hetiang hian an ziak :

      KAN PA DUH TAK, ZASIAMA KUM 52 1933-52 CHHUNGIN PRESBYTERY MEMBER A NI A, K.T.HLABUTE NO. 24, 29, 37, 40, 49, 67, 101, 103, 105, 188 etc. A PHUAH A. NI 4.4.52 NI HIAN KAN THEN TA. 

                                                                              A NUPUI :  ZACHUAILOVI                                                                                                A FATE    :  LALTHANGA                                                                                                                        LALENGA

A lungphun hi Tlangnuam (Seling) sipai camp chhungah a awm a, lungphun dangte chu an lai thlu vek tawh a; mahse hla phuah thiam lungphun anih avangin sipaite pawhin an zah der thiam a, an lai thlu ve lo a ni. Heng a thlanlunga hla nambar tarlante hi fourth edition, 1939 a mi ah khan a chuang vek tawh a, chung hlate chu :

(1)  No.24(180) Khawvelah hian aw, ka chhandamtu

(2) No.29(30) Enr’u, Pathian Beram No sual phurtu.

(3) No.37(188) Varparh Arsi Chhandamtu lalna ramah khian.

(4) No.40(166) A va kiam sawt em, kan dam lai nite chu.

(5) No.49(35) Aw, khawiah nge Chhandamtu chuan

(6) No.67(3) Leiah a lo piang, Van Lalbera chu

(7)  No.101 (46) Kalvari tlang thim takah chuan.

(8) No.103(68) Thlarau Thianghlim Thuro nunnem

(9) No.105(67) Thlarau Thianghlim meialh leh chhum ding

(10)        No.188(106) Ka dam lai zan thim zingah



Zasiama hla kan hriat chhunte hi an tlem na vang vangin an chhuanawm hle hlawm mai. Thlarau Thianghlim pek hlate an nih chu kawngkhat, a thu te a that bakah amah Zasiama hian solfa a thiam bawk a, a thluk a thain, sak a nuam hlawm a. An zavai mai hian tunlai thlenga sak tlanglawn tak ani ni vek. A hla phuahte hi a thluk amahin a siam vek a. Mi hla phuah a thluk a siamsak te pawh an awm nual. Tlangnuam upa hovin an sawi chian theih chu Sialkhawthanga hla phuah,”Damchhungin I thawk thuai ang u,” tih hi a ni.

Zasiama hlate hi a phuah hun leh a rilru turtu thilte kan hriat loh bakah, a hla phuah te kan hriat kim loh avangin kan ar khaw thim dai deuh a. Kan innghahna ber tur chu hla sawm pakhat kan tarlan takte (Vawiinah Lal Davida khua tih tel lovin) atang khian a ni ang a. Zasiama hian a hla puanbu atan hian Mizo hla phuah tuten an hman lar ber, changkhata tlar li awm, thunawn nei deuh chauh a hmang a. A hlate hi chang li an ni deuh ber a, hla pathum chu chang thum neiin a phuah bawk. A meter chungchangah chuan kal hmang bik te nei lovin, rilru zalen takin a phuah niin a lang.

Zasiama hlate hi a kal khat hle a, chi hrang leh ze hrang deuh a awm lo a tih theih hial a. Krismas hla pakhat, Krista tuarna hla pathum, Thlarau Thianghlim chungchang pahnih leh vanram ngaih hla panga kan hmu a. Krista tuarna chungchang te han sawi ve bawk mah se a rilrua lian ber nia lang chu Krista tuarna avanga Chanvo ropui tak a la chan tur chu niin a lang thei a. Thlarau thianghlim sawmna hlaah pawh chang hnihna leh chang thumna ah te chuan a lunglenna ber lamah a suangtuahna chu a thlawk chho hman daih tawh ni awm tak a ni.            “Lungngai:/”Lungngaihna” tih hi a hmang ngun hle bawk, Hla 11-ah hian tum 23 lai a hmang a. A chang chuan “chanhai”, “baihvai”,”riangvai”, sawi nan a hmang a. A chang chuan, “thlemna”,”harsatna”,”hrehawmna”,”tuarna” sawi nan a hmang a. “Hreh”,”huphurh” angin a hmang bawk a. Amah insawi nan pawh “Par ang chuai se, he lei ram hi, lungngai ka tahna” tiin a hmang. Lei hringnun sawi nan a hman laiin, vanram nawm zia leh nghahhlelhawm zia tichiang tu atan a hmang bawk. A hlate hi ram rem-a luite tui dam taka luang del del nen hian tehkhin theih hlein ka hria.           
A hla atanga thlir hi chua Zasiama hi khawvelah a cheng tlem hle niin a lang. Khawvela a ngaihtuahna an fuk ve a, a mit a han len vel apiangin thawpikna thlentu bak a lang ngailo niin a lang a. Chuvangin a hlaah te hian a thim lam sawina tawngkam kan hmu tam hle a, chungte chu – lungngai, lusun, mittui tlak, hrehawm, tuar, thim, tahna, tap, rumna, thihna, khawhar, inthenna, sual, chhumpui zing, thlaphanna, dum, thaler, ritphur, tuihal, kawng bo, chau, hnukchat, luaithli nul, anchhe dawng, sual thli, mual liam, buaina ral, zan thim, chuai, thihna lui, tih te an ni. Heti a nih avang hian a suangtuahna thla chu zarin, vanram lamah a thlawk chho vawn vawn thin niawm tak a ni.                                                                                               Zasiama hian a thil sawite hi a hmu chiang mai ni lovin, a mitthlaa thil langte chu kan mitthla ve theih turin a tarlang thiam a. A poetic imagery hi symbol leh metaphor hmangte in kan hma a screen-ah chiang takin a rawn tarlang thin a. Kan suangtuahna mit (visual image) a kan hmuh theih tura a hman thenkhat te chu – “Lungngaihna chhum”, “Nunna tui thianghlim”, “Thlaler kawng thim tak”, “Pialral varparh Arsi”, “Khaw thianghlim”, tih te an ni a. Visual Image bakah kan suangtuahna beng (Aural image) a kan hriat theih turin “Lungngaihna fawn” ri hum hum te, “Fakna rimawi ropui” ri ruai ruai te; kan hriatna thazam (feeling) a kan tawmpui theih turin “Nunna thing daihhlim” te, “Sual thlipui” te a hmang bawk a. Hetianga kan lo mitthla ve theih tura thiam taka a dah avang hian khawvel a hmuh dan leh hriat dan te, vanram nawmzia a sawi te chu kan suangtuah thiam ve riai ruai a ni.          A tawp berah chuan Zasiama hla zepui ber, “Sual hnehna” a ni a tih theuh awm e. Thimna ata Eng luhna, Thihna ata Nunna, Lungngaihna ata Lawmna, Hlauhna ata Muanna, Buaina ata Chawlhna te hi a thu laimu a ni.

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia