13. ZASIAMA LEH A HLATE R.L. Thanmawia
13. ZASIAMA LEH
A HLATE R.L. Thanmawia
Kum 1919 harhna tuifawnin Mizote chenna
dung leh vang a khuh hlup hlup khan thlarau harhna leh hlim – lamna maiah a
tawp lova; kha harhna tuipui fawn khan Mizote tana tuikeplung hlu tam tak vau
kamah a rawn vawrh chhuak a, chung zingah chuan a chanchin kan sawi tur Zasiama
pawh hi a vawrhchhuah hmasak pawl a ni ve a. Zasiama hi unau sal li zinga a
pang ber niin, kum zabi sawmhnihna kawl en rual, kum 1900 khan a piang a. A pa
hming chu Hnunbawnga (Chhangte hnam) a ni a, a nu chu Chhawnlovi a ni. Zasiama
pa hi Lalhrima khua Vatuichhun in 500 khuaah a awm thin. Vaituichhun atang hian
Thingsulthliah ah an kai a. Lalhrima’n Sesawng kai a tum tuma kai ve duh lo,
Lungbiala in bawk ho zingah an tel ve a. Lungbial atang hian Damveng (Seling
leh Tlangnuam inkar)-ah an insawn leh a. Damveng atang hian kum 1920-ah
Tlangnuam an kai chho leh a, hetah hian a thih thlengin a awm ta a
ni.Tlangnuama an luh atanga reilote, kum 1923 khan Zachuailovi nen an innei a.
Zasiama te thlah hi mi piang lo chhung tak an ni ang, amah pawh hian fapa
pahnih leh fanu pakhat chauh a nei a ni.
Thingsulthliah
a an awm laiin zirtirtu Kunga hnuaiah sikul kal vein, tha takin Lower Primary a
pass a; mahse chhungkaw khawsak harsat avangin lehkha a zir zawm thei ta lo va.
Kum 1914-khan Kristian-ah a hming a pe ve a. Kum 1919 harhna khan a nun a
khawih danglam hle a; mahse amah hi phawklek lo leh ze nghet tak a ni bawk a,
tuipui hle e tiin a lam ve lo va. Kum 1923-ah Zaipawl a din a. Solfa a thiamin,
hla hruai a thiam bawk a, kum tam tak hi a hruai a. Buh ro kum an tih mai,
1933-khan Sihfa khua a Presbytery khawmpuiah Kohhran Upa atan nemngheh a ni a.
Tlangnuam kohhran kut leh ke ber a ni reng a. Thingsulthliah upa-te an pem
avangin hun engemaw chhung phei chu Tlangnuam atangin Thingsulthliah Kohhran a
va hmui nghe nghe a ni. Kohhran lama a hnarkaitu mai a ni lo va, khawtlang
hruaitu, melveng Upa awmchhun a ni a. Tlangnuam khua inrelbawlna thil bik phei
chu Thingsulthliahah Lalin a kutah thui tak a dah a. Mizo Union a lo din pawh
khan kum rei tak chu Unit President hna an pembuhbel nghe nghe a ni.
Zasiama
kha a hmu phak leh hrechiangtute chuan, “ Amah anga tha kim kha mi an vâng
ngawt ang,” an ti ve thin. Mizo paah chuan pa tawk tak, hmeltha tak a ni a. Mi
invawng fel leh fimkhur tak, duh tui, hmanhmawhna rilru nei lo, fiamthu pawh
thawh zen zen ngailo a ni nain, a zaidamna leh hlim hmel avanga pa nelawm tia
sawi kai a ni lawi si. Naupang tet atanga a kaihhruai thin Upa Laihnuna (kum
87) chuan,” Kum sawmnga lai kan inzui chhung khan a thinrim hmel ka hmu miah
lo,” a ti. Upa Zasiama hi a hmelthat bakah a aw a thain, zai a thiam a, zaipawl
hruaitu mai ni lovin lengkhawm zai hla hruaitu a ni thin. Khuang a put loh
pawhin hla la tu berah an hmang tho thin a ni. Solfa zai ani emaw lengkhawm zai
ani emaw tui takin a zai thei reng thin.
Pa tlawmngai leh ram vachal tak a ni a,
sa pawh chhiar ngial tham a kap a. Laiphir tha zet a nei a, a tuai hnum hlarh
reng thin a ni. Pa hrisel tak a ni a, vawmbal a hua tih mai loh chu bawk sawpin
a damlo ngai lova. Amaherawhchu, kum 1948 vel atang khan T.B natna in a
tlakbuak ta hlauh a. Durtlang Damdawiin tlanin hun engemaw chen a zu awm a;
mahse beidawngin a haw leh a. Khatih hunlai kha chuan T.B natna kha chu tihdam
theihloh natna a nih avang khan an thinhrik a, kawmcharah a in te an sak sak a,
chutah chuan a hun hnuhnung lam chu khawhar takin a hmang a. Durtlang Damdawi
Ina a awm laiin Sesawng tlangval, Pastor hna zirlai chu khawsikpuiin a thi thut
mai a, chu tlangval pa Upa Saihlinga lehkah a han thawn ah chuan, “Aw khawiah
nge Chhandamtu chuan, tih hla hi ka phuah a ni ve a, ‘Ka hlau lovang thihna lui
chu, hlimin ka lo kai ang’ tih hi inhnem nan lo hmang ve rawh,’ tiin ziak a ni.
A hla a a sawi ang ngei hian a thih dawn hnaihah pawh lungngai hmel reng reng a
hmelah hmuh tur a awm lovin, April ni 3, 1952 zanlai-ah chuan, “Ka hlau lovang
thihna lui chu, Hlimin ka lo kai ang,’ a tih thin chu a takin a chang ta a ni.
Pu C.Tuahthanga, Tlangnuam khua chuan Upa Zasiama’n a boral san tak avanga a uizia
Mizo mipuite hnena a puan chhuahnaah chuan, “Min tuarpui ve lo theiin ka ring
lo a ni,” a ti a ni.
A
lungphumah chuan hetiang hian an ziak :
KAN
PA DUH TAK, ZASIAMA KUM 52 1933-52 CHHUNGIN PRESBYTERY MEMBER A NI A,
K.T.HLABUTE NO. 24, 29, 37, 40, 49, 67, 101, 103, 105, 188 etc. A PHUAH A. NI
4.4.52 NI HIAN KAN THEN TA.
A
NUPUI : ZACHUAILOVI A
FATE :
LALTHANGA LALENGA
A lungphun hi Tlangnuam (Seling) sipai
camp chhungah a awm a, lungphun dangte chu an lai thlu vek tawh a; mahse hla
phuah thiam lungphun anih avangin sipaite pawhin an zah der thiam a, an lai
thlu ve lo a ni. Heng a thlanlunga hla nambar tarlante hi fourth edition, 1939
a mi ah khan a chuang vek tawh a, chung hlate chu :
(1) No.24(180) Khawvelah hian aw, ka
chhandamtu
(2) No.29(30) Enr’u, Pathian Beram No sual
phurtu.
(3) No.37(188) Varparh Arsi Chhandamtu
lalna ramah khian.
(4) No.40(166) A va kiam sawt em, kan dam
lai nite chu.
(5) No.49(35) Aw, khawiah nge Chhandamtu
chuan
(6) No.67(3) Leiah a lo piang, Van Lalbera
chu
(7) No.101 (46) Kalvari tlang thim takah
chuan.
(8) No.103(68) Thlarau Thianghlim Thuro
nunnem
(9) No.105(67) Thlarau Thianghlim meialh
leh chhum ding
(10)
No.188(106)
Ka dam lai zan thim zingah
Zasiama hla kan hriat chhunte hi an
tlem na vang vangin an chhuanawm hle hlawm mai. Thlarau Thianghlim pek hlate an
nih chu kawngkhat, a thu te a that bakah amah Zasiama hian solfa a thiam bawk
a, a thluk a thain, sak a nuam hlawm a. An zavai mai hian tunlai thlenga sak
tlanglawn tak ani ni vek. A hla phuahte hi a thluk amahin a siam vek a. Mi hla
phuah a thluk a siamsak te pawh an awm nual. Tlangnuam upa hovin an sawi chian
theih chu Sialkhawthanga hla phuah,”Damchhungin I thawk thuai ang u,” tih hi a
ni.
Zasiama hlate hi a phuah hun leh a
rilru turtu thilte kan hriat loh bakah, a hla phuah te kan hriat kim loh
avangin kan ar khaw thim dai deuh a. Kan innghahna ber tur chu hla sawm pakhat
kan tarlan takte (Vawiinah Lal Davida khua tih tel lovin) atang khian a ni ang
a. Zasiama hian a hla puanbu atan hian Mizo hla phuah tuten an hman lar ber,
changkhata tlar li awm, thunawn nei deuh chauh a hmang a. A hlate hi chang li
an ni deuh ber a, hla pathum chu chang thum neiin a phuah bawk. A meter
chungchangah chuan kal hmang bik te nei lovin, rilru zalen takin a phuah niin a
lang.
Zasiama hlate hi a kal khat hle a, chi
hrang leh ze hrang deuh a awm lo a tih theih hial a. Krismas hla pakhat, Krista
tuarna hla pathum, Thlarau Thianghlim chungchang pahnih leh vanram ngaih hla
panga kan hmu a. Krista tuarna chungchang te han sawi ve bawk mah se a rilrua
lian ber nia lang chu Krista tuarna avanga Chanvo ropui tak a la chan tur chu
niin a lang thei a. Thlarau thianghlim sawmna hlaah pawh chang hnihna leh chang
thumna ah te chuan a lunglenna ber lamah a suangtuahna chu a thlawk chho hman
daih tawh ni awm tak a ni. “Lungngai:/”Lungngaihna”
tih hi a hmang ngun hle bawk, Hla 11-ah hian tum 23 lai a hmang a. A chang
chuan “chanhai”, “baihvai”,”riangvai”, sawi nan a hmang a. A chang chuan,
“thlemna”,”harsatna”,”hrehawmna”,”tuarna” sawi nan a hmang a. “Hreh”,”huphurh”
angin a hmang bawk a. Amah insawi nan pawh “Par ang chuai se, he lei ram hi,
lungngai ka tahna” tiin a hmang. Lei hringnun sawi nan a hman laiin, vanram
nawm zia leh nghahhlelhawm zia tichiang tu atan a hmang bawk. A hlate hi ram
rem-a luite tui dam taka luang del del nen hian tehkhin theih hlein ka hria.
A hla atanga thlir hi chua Zasiama hi khawvelah a
cheng tlem hle niin a lang. Khawvela a ngaihtuahna an fuk ve a, a mit a han len
vel apiangin thawpikna thlentu bak a lang ngailo niin a lang a. Chuvangin a
hlaah te hian a thim lam sawina tawngkam kan hmu tam hle a, chungte chu – lungngai, lusun, mittui tlak, hrehawm,
tuar, thim, tahna, tap, rumna, thihna, khawhar, inthenna, sual, chhumpui zing,
thlaphanna, dum, thaler, ritphur, tuihal, kawng bo, chau, hnukchat, luaithli
nul, anchhe dawng, sual thli, mual liam, buaina ral, zan thim, chuai, thihna
lui, tih te an ni. Heti a nih avang hian a suangtuahna thla chu zarin,
vanram lamah a thlawk chho vawn vawn thin niawm tak a ni. Zasiama
hian a thil sawite hi a hmu chiang mai ni lovin, a mitthlaa thil langte chu kan
mitthla ve theih turin a tarlang thiam a. A poetic imagery hi symbol leh
metaphor hmangte in kan hma a screen-ah chiang takin a rawn tarlang thin a. Kan
suangtuahna mit (visual image) a kan hmuh theih tura a hman thenkhat te chu –
“Lungngaihna chhum”, “Nunna tui thianghlim”, “Thlaler kawng thim tak”, “Pialral
varparh Arsi”, “Khaw thianghlim”, tih te an ni a. Visual Image bakah kan
suangtuahna beng (Aural image) a kan hriat theih turin “Lungngaihna fawn” ri
hum hum te, “Fakna rimawi ropui” ri ruai ruai te; kan hriatna thazam (feeling)
a kan tawmpui theih turin “Nunna thing daihhlim” te, “Sual thlipui” te a hmang
bawk a. Hetianga kan lo mitthla ve theih tura thiam taka a dah avang hian khawvel
a hmuh dan leh hriat dan te, vanram nawmzia a sawi te chu kan suangtuah thiam
ve riai ruai a ni. A tawp berah
chuan Zasiama hla zepui ber, “Sual hnehna” a ni a tih theuh awm e. Thimna ata
Eng luhna, Thihna ata Nunna, Lungngaihna ata Lawmna, Hlauhna ata Muanna, Buaina
ata Chawlhna te hi a thu laimu a ni.
Comments
Post a Comment