11. MANHLEIA LEH A HLATE Dr L. Sangkima


1.    MANHLEIA  LEH  A  HLATE                                                                                                     Dr L. Sangkima

Manhleia hi Sailo a ni a. A pa chu Saithawma, lal tlawm Manga thlaha mi a ni. ‘Lal leh lal kan intum ang’ tia Capt. Browne-a sakawr chung chuang lai kap thlatu kha a ni. Manhleia hi kum 1898 khan tuna Kanghmun chhim lam mel 3-a hla, Sengkawn an tih khuaah a piangin, hemi khuaah hian a sei lian a ni. Engtia rei nge he khuaah hian an awm tih chu hriat ni lo mah se, a puitlin thleng chuan he khuaah hian an awm tih chu hriat a ni a. Sengkawn atang hian Kanghmunah an phei a, chutah chuan nupui fanaute neiin a khawsa a. Hrisel lohna avangin Kanghmun atang hian Sabualah a nupuia chhungte bel turin an phei a, chutah chuan a thi ta a ni.        

Kanghmun atang hian Sabual khaw nula,Rumliana upa min ber saibawnga fanu Lalruaii chu nupuiah neiin, fanu pahnih leh fapa pahnih an hring a. Sawi tak ang khan, hrisel lohna avanga Sabuala phei an ni a. An phei hnu hian a nupui leh a fate chu a dam reipui ta lo reng a ni. A thih hian a fa upa ber chu kum 5 mi a ni.

Manhleia hian farnu pakhat Ziki a nei a. Kristianna lo luh hnua piang a nih avangin amah Manhleia hi Kristian hmasa pawl chu a nih a rinawm. Eng pawh nise, Pathian thu a awih hnu atang hi chuan Kristian tha tak tak leh Pathian tana inhmang tak a nih thu chu mite sawi a ni. A farnu, a u, Ziki pawh hi Mizo zingah chuan hmeichhe Tirhkoh hmasa berte zinga mi a ni. (Kristian Tlangau, May 1923). Manhleia hi thiamna lamah chuan Upper Class zir zo a ni. A hun lai chuan solfa lam pawh tithei pawl tak niin an sawi.            

Manhleia hi upa lungleng thei tak, hla leh zai lam ngaina mi a ni a. Hla leh zai lam a tui avang hian solfa lam pawh hi a chemkalna niin, ama tawkah chuan a thiam hle a ni. Hla leh zai lama tui mi a ni ang bawkin thu leh hla lamah pawh a tui hle a ni. A hlate, tuna an tarlan theih te chu Pathian lam hla vek a ni. A hla tun thlenga ziaka la vawn thatte atanga chiang taka kan hmuh leh hriat theih te chu, Kristian hla tha tak leh ringtu nghet tak a ni tih hi a ni.        Manhleia hi pa hrisel vak lo a nih avangin, pa naupang lam deuh a nih lai atang rengin lo lam hna leh hna dang pawh hi rim takin a thawk thei meuh lo. In lama nau leh in chhung enkawl a, lo relbawl hi a hna a ni deuh mah a. Sengkawn atang hian Kanghmun khuaah an pem phei hnu, Kanghmuna an chen laiin a hlate hi a phuah vek a ni. Kanghmuna an khawsak lai, fate pawh an neih tur ang an neih tawh hnu hian, a keah panchhia kan tih ang chi, pan dam tha thei mang lo hi a vei a. Tichuan mahnia zun ram thiar thei chauhin a awm ta reng a ni. Chutia engmah ti thei lova a awm lai chuan, he khawvelah hian chutiang tuarna leh mangannate chu tuar mah se, ‘Van Jerusalem’ lam chu a thlir reng a ni tih a au chhuahpui a ni. 

            Manhleia hi hla phuahtu dang tam takte anga hla a lan nghal rual ruala a thluk nei nghal mi a ni ve lo. Amah hi Solfa lam pawh thiam tak a nih avangin, a hlate hi solfa nena a siam an ni hlawm a. An sawi danin,’Ngai rawh, a lokal leh dawn e’ tih erawh hi chu a hla neih rual rual hian a thluk pawh hi a nei nghal a ni. Sawi tawh ang khan a hlate hi a phuah hmasak leh  hnuhnun indawt dan hre lo mah ila,”Khawvel lungngaihna leh” tih hi chu a hla hnuhnung ber niin a lang. A vang chu a hriselna lam a that loh avang hian a nupuia pa te bel turin Sabualah a pem phei a. Sabualah hian hla a phuah tawh lo.          

Manhleia hian Kristian a nih hma hian khawvel lam hla tam tak a phuah bawk a. Mahse chungte chuan tunah chuan kan zingah hmun a nei tawh lo a ni. A thih hian hengte leh a hla dangte chu an phum tel a, hmuh tur leh hriat mai tur a awm tawh lo a ni. A pawi hle mai.         Manhleia hlate hian chhût chian a dawl hlawm hlein ka hria. Mizo Kristian Hla thar bu chhuak hnuhnung ber 1988, 13th Edition-ah phei chuan a chuang vek nghe nghe a. A hming pawh tarlan tel vek a ni. Hei hian a kutchhuak lar dan leh mi ngainat a hlawh dan a entir hle a ni.                 

A thih hian Pathian lam hla, a thluk la awm lo sawm lai chu an phum tel thu sawi a ni. Amah hi tlema dam rei deuh chu ni se,Thu leh Hla lamah hian Zofate hian kan phuisui phah sawt chuan ka ring. Sabualah hian kum 1940 khan kum 42 mi niin a thi ta a ni. A thlanlungah chuan, thil dang bakah hetiang hian a inziak :                 
A hla zinga a duh deuh deuh te chu :

(1)  Khawvel lungngaihna leh ….

(2) Ngai rawh, A lokal leh dawn e ….

(3) Khawvel sual thimah hian …. Tih leh

(4) En teh, Chhandamtu, I Lal chuan …. tiin.



A hla dangte hi chiang zawk leh hriat belh tuma bei tur chuan tlema tha leh tui sen deuh a ngaih avangin, tunah mai chuan he hla pali bak hi chu kan rawn tarlang thei lova. Remchangah tuna mi bak hi chu chhui leh a ni ang chu. Heng a hla pali lek kan rawn tarlan atang pawh hian Manhleia hi Thu leh Hla lama tui mi leh inhmang tak chu ani ngei tih a hriat theih awm e. Chu lam erawh chu mi thil chhut mi leh he lama inhmang bik te kutah I dah mai ang.

Comments

Chhiar hlawh zual

14. R.L. KAMLALA LEH A HLATE R.L. Thanmawia